اختلال کم توجهی-بیش‌فعالی یا ADHD (Attention Deficit-Hyperactivity Disorder) به وضعیتی روانی گفته می‌شود که موجب می‌شود فرد برای ثابت نشستن برای مدت زمانی نبستا طولانی یا تمرکز کردن روی کار واحد با مشکل مواجه شود. اختلال کم توجهی بیش فعالی در واقع یک حالت خاص روانی است که معمولا در کودکی شروع می‌شود، ممکن است تا بزرگسالی هم ادامه داشته باشد و باعث ایجاد مشکل در حفظ تمرکز، بروز بیش فعالی و مشکلات کنترل رفتار ناگهانی می‌شود. در ادامه در مورد علت ایجاد اختلال ADHD، علائم این بیماری و درمان آن توضیح می‌دهیم.
منظور از اختلال ADHD چیست؟
اختلال کم توجهی-بیش فعالی (ADHD) یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که اغلب کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. رایج‌ترین علائم ADHD عبارتند از:
- بی‌توجهی (ناتوانی در حفظ تمرکز)
- بیش فعالی (حرکت بیش از حد که با شرایط محیط متناسب نیست)
- تکانشگری (اعمال عجولانه و ناگهانی که در لحظه و بدون فکر اتفاق می‌افتد).
ADHD یک اختلال مزمن و ناتوان‌کننده در نظر گرفته می‌شود که فرد را در بسیاری از جنبه‌های زندگی از جمله دستاوردهای تحصیلی و شغلی، روابط بین فردی و عملکرد روزانه تحت تاثیر قرار می‌دهد. بیش فعالی در صورت عدم درمان مناسب می‌تواند منجر به از بین رفتن اعتماد به نفس و عملکرد اجتماعی ضعیف در افراد شود.
بزرگسالان مبتلا به ADHD ممکن است احساس بی‌ارزش بودن، حساسیت نسبت به انتقاد و افزایش انتقاد از خود را تجربه کنند که احتمالاً ناشی از سطوح بالاتر انتقاد در طول زندگی است.
تخمین زده می‌شود که 8.4 درصد از کودکان و 2.5 درصد از بزرگسالان به ADHD مبتلا هستند. ADHD اغلب برای اولین بار در کودکان مدرسه‌ای شناسایی می‌شود (با مشاهده ایجاد اختلال در کلاس درس یا وجود مشکلات در انجام تکالیف مدرسه). با توجه به تفاوت در نحوه بروز علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی، این بیماری در پسران بیشتر از دختران تشخیص داده می‌شود. با این حال، این بدان معنا نیست که پسران بیشتر به ADHD مبتلا هستند. پسران مبتلا به این اختلال معمولاً تمایل به بیش فعالی و سایر علائم بیرونی دارند، در حالی که دختران بیشتر تمایل به عدم تحرک دارند.
علائم و تشخیص ADHD
بسیاری از کودکان ممکن است با ثابت نشستن در یک جا، انتظار نوبت، توجه و تمرکز روی یک مسئله مشکل داشته باشند یا رفتاریهایی مانند بی‌قراری و رفتار تکانشی از خود نشان دهند. با این حال، کودکانی که معیارهای تشخیصی ADHD را برآورده می‌کنند، از این نظر تفاوت دارند که علائم بیش فعالی، تکانشگری، تمرکز و بی‌توجهی آنها به طور قابل‌توجهی بیشتر از حد انتظار برای سن یا سطح رشد آنها است.
این علائم منجر به مشکلات قابل‌توجهی می‌شود و باعث ایجاد مشکلاتی در خانه، مدرسه یا محل کار و روابط آنها با دیگران می‌شود. لازم به ذکر است که علائم مشاهده شده نتیجه نافرمانی فرد یا ناتوانی در درک وظایف یا دستورالعمل‌ها نیست.
سه نوع اصلی ADHD وجود دارد:
- نوع بی‌توجهی
- نوع بیش فعال-تکانشی
- نوع ترکیبی (بی توجهی-بیش فعالی)
تشخیص این اختلال بر اساس وجود علائم پایدار انجام می‌شود که در یک دوره زمانی رخ داده و در شش ماه گذشته قابل توجه بوده است. هرچند ADHD را می‌توان در هر سنی تشخیص داد، این اختلال از دوران کودکی شروع می‌شود. هنگام بررسی تشخیص، علائم باید قبل از 12 سالگی فرد وجود داشته باشد و باید در بیش از یک مرحله مشکل ایجاد کرده باشد.
اختلال ADHD نوع بی‌توجهی
اختلال ADHD نوع بی‌توجهی، با چالش‌هایی در ثابت ماندن در محیط کار، تمرکز روی یک وظیفه و سازماندهی اشاره دارد.
برای تشخیص این نوع ADHD، اغلب شش مورد (یا پنج مورد برای افراد 17 ساله یا بیشتر) از علائم زیر رخ می‌دهد:
- فرد به جزئیات توجه نمی‌کند یا در کارهای مدرسه یا شغلی اشتباه می‌کند.
- در تمرکز روی کارها یا فعالیت‌ها، مانند سخنرانی، مکالمه یا مطالعه طولانی مشکل دارد.
- به نظر می‌رسد وقتی با او صحبت می‌شود گوش نمی‌دهد (یعنی به نظر می‌رسد حواسش جای دیگری است).
- دستورالعمل‌ها را دنبال نمی‌کند و تکالیف مدرسه، کارهای خانه یا وظایف شغلی را کامل نمی‌کند (ممکن است کارها را شروع کند اما به سرعت تمرکز خود را از دست می‌دهد).
- در سازماندهی کارها و وظایف مشکل دارد (مثلاً زمان را به خوبی مدیریت نمی‌کند، کارها را نامرتب یا بدون سازماندهی انجام می‌دهد، کارها را به موقع تکمیل نمی‌کند).
- از کارهایی که مستلزم تلاش ذهنی مداوم است، مانند تهیه گزارش‌ها و تکمیل فرم‌ها، اجتناب می‌کند یا این نوع فعالیت‌ها را دوست ندارد.
- اغلب چیزهایی را که برای کارها یا زندگی روزمره لازم است گم می‌کند؛ مانند ورقه‌ها و جزوه‌های مدرسه، کتاب، کلید، کیف پول، تلفن همراه و عینک.
- به راحتی حواسش پرت می‌شود.
- کارهای روزانه مانند انجام کارهای خانه و انجام امور روزمره را فراموش می‌کند. نوجوانان و بزرگسالان مسن‌تر ممکن است فراموش کنند که به تماس‌های تلفنی پاسخ دهند، صورتحساب‌ها را پرداخت کنند و قرار ملاقات بگذارند.
ADHD نوع بیش‌فعالی
بیش‌فعالی به حرکات بیش از حد مانند بی قراری، انرژی بیش از حد، ثابت ننشستن و پرحرف بودن اشاره دارد. تکانشگری به تصمیمات یا اقداماتی اشاره دارد که بدون فکر کردن به عواقب آن و به شکل ناگهانی انجام می‌شود. برای تشخیص این نوع ADHD، شش مورد (یا پنج مورد برای افراد 17 ساله یا بیشتر) از علائم زیر باید در فرد وجود داشته باشد:
- بی قراری می‌کند، مرتباً با دست یا پا ضربه می‌زند، یا روی صندلی تکان می‌خورد.
- قادر به نشستن نیست (در کلاس درس یا محل کار).
- می‌دود یا از جایی که نامناسب است بالا می‌رود.
- قادر به بازی یا انجام فعالیت‌های آرام در اوقات فراغت نیست.
- همیشه در حال حرکت و تکان خوردن است.
- زیاد حرف می‌زند.
- قبل از اینکه سؤالی تمام شود، پاسخی را به زبان می‌آورد (مثلاً ممکن است جملات افراد را تمام کند و منتظر صحبت کردن در مکالمات نباشد).
- به سختی در انتظار نوبت خود است؛ مثلاً در هنگام انتظار در صف.
- حرف دیگران را قطع می‌کند یا به حرف آنها وارد می‌شود (مثلاً مکالمات، بازی‌ها یا فعالیت‌ها را قطع می‌کند یا بدون اجازه از چیزهای دیگران استفاده می‌کند). نوجوانان و بزرگسالان مسن‌تر ممکن است کارهایی را که دیگران انجام می‌دهند به عهده بگیرند.
اختلال ADHD نوع ترکیبی
این نوع ADHD زمانی تشخیص داده می‌شود که هر دو معیار برای هر دو نوع بی توجهی و بیش‌فعالی مشاهده شود.
ADHD معمولاً توسط روانشناس‌ها و روانپزشک‌ها تشخیص داده می‌شود. ارزیابی روانپزشکی شامل شرح علائم از بیمار و مراقبان او، تکمیل مقیاس‌ها و پرسشنامه‌ها توسط بیمار، مراقبین و معلمان، سوابق کامل روانپزشکی و پزشکی، سابقه خانوادگی و اطلاعات مربوط به آموزش، محیط و تربیت او می‌شود.
توجه به این نکته مهم است که شرایط متعددی مانند اختلالات یادگیری، اختلالات خلقی، اضطراب، مصرف مواد، آسیب‌های ناحیه سر، شرایط تیروئید و استفاده از برخی داروها مانند استروئیدها می‌توانند علائمی مشابه با ADHD داشته باشد. بنابراین، ارزیابی کامل روانپزشکی بسیار مهم است.
نکته: گاهی اوقات، بیماران ممکن است برای آزمایش‌های روان‌شناختی اضافی (مانند آزمایش‌های عصبی روان‌شناختی یا تست روان‌تحصیلی (Psychoeducational)) ارجاع داده شوند یا ممکن است تحت آزمایش‌های کامپیوتری برای ارزیابی شدت علائم قرار گیرند.
آزمایشات احتمالی برای تشخیص ADHD
همانطور که گفتیم، تشخیص اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی (ADHD) عمدتاً بر اساس ارزیابی‌های بالینی، تاریخچه پزشکی و مشاهده رفتارها صورت می‌گیرد و به طور کلی آزمایش خون برای تشخیص ADHD وجود ندارد. اما برخی از آزمایشات می‌توانند در ارزیابی وضعیت کلی فرد و رد سایر مشکلات کمک کنند:
آزمایشات هورمونی
آزمایشات هورمونی برای بررسی برخی از اختلالات هورمونی، مانند مشکلات تیروئید که می‌توانند علائم مشابه ADHD ایجاد کنند انجام می‌شود بررسی سطح هورمون‌ها می‌تواند به شناسایی این اختلالات کمک کند.
آزمایشات سطح سرب
در برخی موارد، وجود سرب در خون می‌تواند علائمی شبیه ADHD ایجاد کند. آزمایش سطح سرب می‌تواند به رد این عامل کمک کند.
آزمایشات متابولیکی
بررسی سطح برخی از مواد متابولیک مانند آهن یا ویتامین‌ها می‌تواند به شناسایی کمبودهای تغذیه‌ای که ممکن است بر تمرکز و رفتار تأثیر بگذارد، کمک کند.
آزمایشات ژنتیکی
در حال حاضر تحقیقات در حال انجام است تا بررسی شود آیا عوامل ژنتیکی خاصی می‌توانند به تشخیص و درمان ADHD کمک کنند، اما این نوع آزمایشات هنوز به عنوان روش‌های استاندارد تشخیص مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.
علل ایجاد بیش فعالی یا ADHD چیست؟
دانشمندان هنوز علل خاص ADHD را شناسایی نکرده‌اند. هرچند شواهد زیادی وجود دارد که ژنتیک به ADHD کمک می‌کند و چندین ژن با این اختلال مرتبط هستند، اما هیچ ژن یا ترکیب ژنی خاصی به عنوان علت این اختلال شناسایی نشده است.
با این حال، توجه به این نکته مهم است که بستگان افراد مبتلا به ADHD نیز اغلب تحت تأثیر قرار می‌گیرند. شواهدی از تفاوت‌های آناتومیکی در مغز کودکان مبتلا به ADHD در مقایسه با سایر کودکان بدون این بیماری وجود دارد. به عنوان مثال، در کودکان مبتلا به ADHD حجم ماده خاکستری و سفید مغز کاهش می‌یابد و این کودکان در حین انجام وظایف خاص، نواحی مختلف مغز را فعال می‌کنند.
چندین عامل غیر ژنتیکی نیز با این اختلال مرتبط هستند؛ مانند وزن کم هنگام تولد، زایمان زودرس، قرار گرفتن در معرض سموم (الکل، سیگار، سرب و غیره) در دوران بارداری و استرس شدید در دوران بارداری.
درمان بیش فعالی یا ADHD
درمان ADHD معمولاً شامل ترکیبی از تراپی و درمان دارویی است. در کودکان پیش‌دبستانی و کوچکتر، رویکرد خط اول توصیه شده شامل راهبردهای رفتاری در قالب آموزش مدیریت والدین و مداخله در مدرسه می‌شود. درمان تعامل والد-کودک (PCIT) یک روش درمانی دیگر است که مبتنی بر شواهد برای کمک به کودکان خردسال مبتلا به ADHD و اختلال نافرمانی مقابله‌ای است.
بر اساس دستورالعمل‌های فعلی، محرک‌های روانی (آمفتامین‌ها و متیل فنیدات) درمان‌های دارویی خط اول برای مدیریت ADHD هستند. در بیماران پیش‌دبستانی مبتلا به بیش فعالی، آمفتامین‌ها تنها داروی مورد تایید FDA هستند؛ اگرچه دستورالعمل‌ها نشان می‌دهد که در صورت ناکافی بودن مداخلات رفتاری، متیل فنیدات به جای آمفتامین‌ها ممکن است مفید باشد.
داروهای جدیدتری هم مورد تایید FDA برای درمان ADHD وجود دارد؛ از جمله:
- Jornay (متیل فنیدات طولانی رهش) که در شب مصرف می‌شود و اثر دارو را از صبح روز بعد شروع می‌کند
- Xelstrym (دکستروآمفتامین) که یک پچ آمفتامین است
- Qelbree (ویلوکسازین) که یک داروی غیر محرک است
- آدانزیا (متیل فنیدات هیدروکلراید)
- دیاناول (سوسپانسیون خوراکی با رهش طولانی آمفتامین)
- Mydayis (محصول آمفتامین نمک‌های مخلوط)
- کوتمپلا (قرص متیل فنیدات طولانی رهش خوراکی تجزیه کننده)
بسیاری از کودکان و خانواده‌ها بسته به اثربخشی درمان و تحمل دارو، می‌توانند گزینه‌های دارویی مختلف را به طور متناوب تغییر دهند. هدف از درمان بهبود علائم برای بازگرداندن عملکرد در خانه و مدرسه است.
برای درخواست هرگونه مشاوره تلفنی یا حضوری ژنتیک، در آزمایشگاه تهران‌لب، در مورد اختلال پیش فعالی ADHD ، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی تهران لب تماس بگیرید.
آنچه از مقاله «ADHD چیست؟ علت بیش فعالی، علائم، تشخیص و درمان» آموختیم
اختلال ADHD که در عموما با نام بیش فعالی شناخته می‌شود، همانطور که گفته شد، به اختلال کم توجهی-بیش فعالی گفته می‌شود که معمولاً کودکان و در برخی از موادر بزرگسالان را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد. این اختلال روانی علائم مختلفی دارد و در صورت مشاهده این علائم که در بالا به آنها اشاره کردیم، توصیه می‌شود که حتما به پزشک یا روانپزشک مراجعه کنید تا در مراحل اولیه این بیماری تشخیص داده شده و درمان شود.
منبع:
https://www.psychiatry.org/patients-families/adhd/what-is-adhd
