پوست به عنوان بزرگترین اندام بدن و اولین سد لایه محافظتی ما در برابر عوامل آسیب زا، از چند ده میلیارد سلول و مولکول تشکیل شده است که ضمن حفظ ویژگی های مهم پوست مانند انعطاف پذیری و در عین حال سفت و محکم بودن، ارتباط بین سلولی را نیز در آن فراهم میکنند. بیماری ژنتیکی پوستی باعث ایجاد اختلال در این مولکولها میشوند و انواع مختلف بیماری پوستی ژنتیکی را ایجاد میکنند.
میلیاردها میلیارد مولکول روی پوست وجود دارند که تعاملات و ارتباطات پیچیده بین سلولی را فراهم میکنند تا پوست ما ساختار کلی خود را حفظ کند. با این حال، این ساز و کارهای مولکلولی بسیار شکننده و حساس هستند، به طوری که وجود جهش های ژنتیکی در یکی از این مولکول ها کافی است تا شبکه ها و ارتباطات ضروری ساختار پوست به طور کلی مختل شود.
این پدیده باعث جدایی سلول، تاول زدن و انواع بیماری پوستی ژنتیکی در نوزادان و بزرگسالان میشود.
نقش ژنتیک در بیماری پوستی ژنتیکی
عوامل و دلایل مختلفی وجود دارند که باعث بیماری پوستی می شوند؛ حساسیت به نور و اشعه خورشید و یا حساسیت به مواد غذایی یا شرایط محیطی نمونه های آن هستند. با این حال، ژنتیک می تواند نقش بسیار مهمی در ظاهر اختلالات خاص داشته باشند.
برای مثال، دانشمندان با مطالعات انجام شده روی بیماری های جدی پوستی مانند بیماری پروانه ای، ارتباط مستقیم آن با ژنتیک را تائید کرده اند.
بنابراین بیماری های ارثی در پوست نیز وجود دارند و شامل مشکلاتی هستند که از نسلی به نسل دیگر منتقل میشوند. به عبارت دیگر، احتمال انتقال بیماری ژنتیکی پوستی به فرزندان مبتلایان نیز وجود دارد.
برای درخواست هرگونه مشاوره، انجام آزمایش و ثبت درخواست تلفنی نمونه‌گیری (در آزمایشگاه، منزل، محل کار)
با تلفن 1650 برای استان تهران و تلفن 88709970-021 برای دیگر استان‌ها
با آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی تهران لب تماس بگیرید.
– نقش علم ژنتیک در بیماری ژنتیکی پوستی
به طور کلی اینکه ژنتیک در تعیین و درمان بیماری های پوستی نقش دارد یا خیر، بستگی به خود بیمار و نوع بیماری پوستی او دارد. برای مثال یکی از مشکلات پوستی، سندروم لایه برداری پوست یا PSS است که ارتباط مستقیم و قطعی با ژنتیک فرد مبتلا دارد.
اما بیماری های دیگری نیز وجود دارند که تحت تاثیر مصرف داروها، عوامل محیطی یا مصرف مواد غذایی خاص به وجود می آیند.
در ادامه با تهران لب همراه باشید تا ضمن بررسی انواع بیماری پوستی ژنتیکی در نوزادان و بزرگسالان، آزمایشات مخصوص به تشخیص و کنترل این بیماری ها را بررسی کنیم.
– بیماری پوستی ژنتیکی اگزما
نام دیگر بیماری اگزما، درماتیت آتوپیک (Atopic dermatitis) است. یک بیماری اختلال التهابی در پوست که سالانه میلیون ها نفر تحت تاثیر آن قرار می گیرند. نشانه های این بیماری از خفیف تا شدید متغیر است؛ رایج ترین علائم این بیماری موارد زیر می باشند:
- خشکی و ترک های پوستی
- خارش غیرعادی و شدید
- نمایان شدن جوش های قرمز و ریز
- پوسته پوسته شدن نقاط مختلف بدن
- ضخیم شدن
- تیرگی پوست
- حساسیت در برابر تماس با لباس
- تورم و قرمزی
* عوامل محیطی و ژنتیکی اگزما
دانشمندان با بررسی اساس ژنتیکی اگزما، چندین ژن را شناسایی کردند که منجر به این بیماری می شود. یکی از شناخته شده ترین آنها ژن فیلاگرین است.
این ژن مسئول رمزگذاری نوعی پروتئین است که در تشکیل سد پوستی نقش مهمی دارد. جهش این ژن علاوه بر اگزما، عامل ایجاد بیماری هایی مانند آسم و تب یونجه نیز می باشد.
ژن های دیگری که در ایجاد اگزما موثر هستند و در ایجاد پاسخ التهابی در پوست نقش دارند، شامل موارد زیر می باشند:
- اینترلوکین 4
- اینترلوکین 13
- لنفوپویتین استرومایی تیموس (TSLP)
جدا از عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی نیز در ایجاد این بیماری تاثیرگذارند. مثل قرار گرفتن پوست در گرد و غبار، گرده گل، موی حیوانات، ناسازگاری پوست با صابون ها، مواد شوینده و… .
* درمان اگزما
برای درمان این بیماری ژنتیکی پوستی باید هردو عوامل ژنتیکی و محیطی لحاظ شوند. استفاده از کورتیکواستروئید های موضعی و تاکرولیموس و پیمکرولیموس ها به عنوان تنظیم کننده های ایمنی، میتوانند برای کاهش التهاب و تسکین علائم مفید باشند.
در مواردی که شدت بیماری بالاست، ممکن است از داروهای سیستمیک مثل کورتیکواستروئید های خوراکی و داروهای سرکوب کننده ایمنی استفاده شود.
– بیماری ژنتیکی پوستی پسوریازیس
پسوریازیس (Psoriasis) از دیگر بیماری های رایج التهابی است که 2 تا 3 درصد جمعیت زمین به آن مبتلا هستند. بعلاوه، این بیماری پوستی ژنتیکی در نوزادان و کودکان نیز دیده میشود. پسوریازیس از بیماری های ژنتیکی پیچیده میباشد که در به وجود آمدن آن چندین ژن دخیل هستند.
* علت بیماری Psoriasis
تغییر در ژن HLA-C ثابت شده ترین عامل ژنتیکی در ایجاد این بیماری است. وظیفه این ژن کد کردن پروتئینی است که نقش مهمی در شناسایی آنتی ژن های خارجی توسط سیستم ایمنی دارد.
نوع یا اصطلاحا آلل خاص ژن HLA-C که با این بیماری مرتبط است، آلل HLA-C*06:02 می باشد که در 50 درصد افراد مبتلا به این بیماری یافت میشود.
البته ژن های دیگری نظیر ژن های مربوط به سیگنال دهی سیتوکین ها نیز در ابتلا به این بیماری بی تاثیر نیستند.
در بیش از 90 درصد مواقع، پزشک می تواند با معاینه بالینی این بیماری را تشخیص دهد؛ اگرچه آزمایش ژنتیک را میتوان برای مواردی که تشخیص نامشخص است، استفاده نمود.
* درمان بیماری پسوریازیس
انتخاب روش درمانی تا حد زیادی بستگی به عامل ایجاد کننده بیماری دارد. با استفاده از آزمایش ژنتیکی پوست می توان آلل مربوط به بیماری فرد را تشخیص داد. برای مثال، استفاده از روش های درمانی که سیگنال دهی سیتوکین را مسدود میکنند، میتواند برای افرادی که دارای آلل HLA-C*06:02 هستند مفید باشد.
– بیماری پوستی ژنتیکی ویتیلیگو
ویتیلیگو (Vitiligo) یکی دیگری از انواع بیماری پوستی ژنتیکی است که در آن رنگدانه های پوستی از بین میروند و روی پوست، مو و غشاهای مخاطی ایجاد لکه میکنند. این بیماری در کشور ما نیز رایج است و افراد زیادی را میتوان مشاهده کرد که لکه های سفید یا قهوه ای (بسته به رنگ پوست) روی صورت و بدنشان دیده میشود.
– علت بیماری ویتیلیگو
تحقیقات گسترده ای روی این بیماری انجام شده است که نشان میدهد در از بین رفتن این رنگدانه ها نه تنها عوامل ژنتیکی و محیطی، بلکه عوامل خود ایمنی نیز تاثیرگذار هستند و در ادامه هر 3 عامل را بررسی میکنیم.
* عوامل ژنتیکی بیماری ویتیلیگو
شای ترین عامل اختلال ژنتیکی در ایجاد این بیماری پوستی ژنتیکی در نوزادان، تغییر و جهش در ژن NLPR1 می باشد که وظیفه اش کد کردن پاتوژن های مربوط به سیستم ایمنی است. علاوه بر آن ژن های دیگری نیز در افزایش خطر ابتلا به این بیماری مرتبط هستند، شامل:
- ژن های تولید و تنظیم ملانین
- ژن های دخیل در عملکرد سیستم ایمنی
* عوامل محیطی و خود ایمنی بیماری ویتیلیگو
اگرچه مشکلات ژنتیکی در ایجاد بیماری موثر هستند، اما تنها دلیل ابتلا به آن نمی باشند. عوامل محیطی مثل قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی میتوانند با تغییر در ساختار سلول ها و مولکول های پوست، بیماری ژنتیکی پوستی ویتیلیگو را ایجاد کنند. در موارد نادر، ضربه به پوست نیز میتواند عامل موثری باشد.
علاوه بر آن، اختلالات خود ایمنی در بدن باعث میشوند که سیستم ایمنی، به سلول های ملانوسیت که تولید کننده رنگدانه ها هستند حمله کرده و آنها را از بین ببرد.
* درمان بیماری ویتیلیگو
هدف از انجام آزمایش پوستی ژنتیکی و درمان این بیماری، در وهله اول بازگرداندن رنگدانه های پوستی و در وهله دوم جلوگیری از گسترش این لکه ها میباشد. استفاده از کورتیکواستروئیدهای موضعی، جراحی پلاستیک و نور درمانی از جمله روش های شناخته شده برای کنترل این بیماری هستند.
انواع رایج بیماری پوستی ژنتیکی در نوزادان
برخی از انواع بیماری پوستی ژنتیکی ممکن است در بزرگسالی علائم خود را نشان دهند، به همین دلیل انجام آزمایش ژنتیک برای پیشگیری از این اختلالات توصیه میشود. با این حال، تعداد زیادی از بیماری های پوستی ژنتیکی وجود دارند که در نوزادان و کودکان نیز دیده میشوند که برخی از آنها را بررسی میکنیم.
– بیماری پروانه ای یا Epidermolysis bullosa
اختلال پوستی ژنتیکی پروانه ای یکی از مشکلات پوستی ژنتیکی نادر است که از هر 20 هزار کودک، 1 نفر از آنها به این بیماری مبتلا است. علت اصلی این بیماری، جهش یافتن ژن هایی است که وظیفه کدگذاری پروتئین های دخیل در ساختار و عملکرد پوست را برعهده دارند.
بیماری پروانه ای ممکن است بسیار خفیف و یا بسیار شدید و تهدیدکننده زندگی فرد باشد. این بیماری به 4 دسته اصلی تقسیم میشود:
- بیماری پروانه ای سیمپلکس (EBS): رایج ترین نوع بیماری پروانه ای است. علت آن جهش در ژن های کد کننده کراتین و پروتئین تشکیل دهنده لایه بیرونی پوست است.
- پروانه ای جانکشنال یا اتصالی (JEB): علت این نوع، جهش در ژن هایی است که وظیفه کد کردن پروتئین های مربوط به تشکیل محل اتصال لایه های بیرونی و داخلی پوست را بر عهده دارند.
- پروانه ای دیستروفیک (DEB): این مورد از انواع بیماری ژنتیکی پوستی به علت جهش در ژن های کد کننده پروتئین تشکیل کلاژن، که از اجزای اصلی بافت همبند پوست است، به وجود می آید. این بیماری میتواند روی سایر اندام ها و سیستم های ایمنی بدن تاثیر بگذارد.
- پروانه ای کیندلر (KEB): این نوع نادر از بیماری پروانه ای زمانی رخ میدهد که ژن FERMT1 دچار جهش میشود. در این مدل، چندین لایه پوست تحت تاثیر قرار گرفته و تاول و حساسیت پوست به نور ایجاد میکند.
* آزمایش ژنتیک و درمان بیماری پروانه ای
تشخیص این بیماری با بررسی بالینی و ظاهری پوست انجام شده و آزمایش ژنتیکی پوست آن را تائید میکند. درمان این بیماری معمولا شامل:
- مراقبت ویژه از زخم ها
- پانسمان و محافظت از پوست
- مدیریت تغذیه
- نظارت بر علائم عفونت و سرطان پوست
با تشخیص مشاور ژنتیک، میتوان از ژن درمانی و سلول درمانی برای بهبود بیماری استفاده نمود.
– بیماری ژنتیکی پوستی ایکتیوز
ایکتیوز از انواع بیماری پوستی ژنتیکی و ارثی است که علائم آن خشکی، پوسته پوسته شدن ضخیم شدن آن است. در این بیماری ژن هایی که باعث رشد و ریزش پوست میشوند، جهش پیدا میکنند. شدت این بیماری نیز متفاوت بوده و ممکن است از پوسته پوسته شدن خفیف تا ضخیم شدن بیش از حد (تا جایی که اختلال حرکتی ایجاد کند) متغیر باشد.
این بیماری در 3 دسته طبقه بندی میشود:
1. ایکتیوز ولگاریس
این بیماری ژنتیکی پوستی، خفیف ترین نوع ایکتیوز است که علائمش پوسته های ریز سفید یا خاکستری است. این پوسته ها اکثرا در شکم و پشت ظاهر میشوند و علتش جهش در ژن فیلاگرین است.
2. ایکتیوز وابسته به کروموزوم X
نوع شدید تر این بیماری پوستی ژنتیکی است که اکثرا در مردان دیده میشود؛ علت این بیماری جهش ژن استروئید سولفاتاز (STS) است. در طی این بیماری، آنزیم STS کاهش یافته سولفات کلسترول در پوست زیاد میشود.
3. ایکتیوز مادرزادی اتوزوم مغلوب
گروه شدیدی از بیماری ایکتیوز که عامل آن جهش ژنتیکی در چند ژن TGM1، ABCA12، NIPAL4 و ALOX12B می باشد. این بیماری پوستی ژنتیکی در نوزادان میتواند با عوارض خود شامل کم آبی و اختلال در رشد و نمو، باعث مرگ نوزاد شود.
– درمان بیماری ایکتیوز
با انجام آزمایش ژنتیک پوست میتوان نوع این اختلال و جهش های ژنتیکی عامل این بیماری را شناسایی نموده و از انتقال آن به فرزندان جلوگیری کرد.
همچنین در اکثر موارد، درمان این بیماری به منظور کاهش و از بین بردن علائم نظیر خشکی و خارش، با استفاده از کرم ها و پمادهای موضعی انجام می گیرد.
– بیماری پوستی ژنتیکی آلبینیسم
یکی دیگر از انواع بیماری پوستی ژنتیکی آلبینیسم (Albinism) است که علتش کاهش یا عدم تولید ملانین است، رنگدانه ای که مسئول رنگدانه های پوست، مو و چشم است. کمبود ملانین باعث میشود مبتلایان به این بیماری نگرانی هایی از جمله حساسیت شدید به آفتاب سوختگی و سرطان پوست داشته باشند.
* تشخیص و درمان آلبینیسم
جهش های ژنتیکی اصلی ترین عامل به وجود آمدن این بیماری هستند، رایج ترین ژن هایی که در این بیماری دچار جهش شده اند شامل موارد زیر میباشند:
- TYR
- OCA2
- TYRP1
- SLC45A
همچنین آلبینیسم چشمی که عمدتا در مردان دیده میشود، به دلیل جهش در ژن GPR143 به وجود می آید.
تنها راه تشخیص و تائید ابتلا به این بیماری، انجام آزمایش ژنتیک و دریافت راه درمان و مراقبت از مشاور ژنتیک است.