HCT در آزمایش خون که با نام آزمایش هماتوکریت هم شناخته می‌شود، یک روش ساده است که درصد گلبول‌های قرمز خون را اندازه‌گیری می‌کند. گلبول‌های قرمز نقشی حیاتی در بدن دارند؛ زیرا اکسیژن را به تمامی بافت‌ها و اندام‌ها منتقل می‌کنند. اندازه‌گیری سطح هماتوکریت می‌تواند به پزشکان در ارزیابی وضعیت سلامتی فرد کمک کند؛ چرا که مقادیر بالا یا پایین این سطح ممکن است نشان‌دهنده‌ی مشکلات خونی یا بیماری‌های دیگر باشد. آزمایش هماتوکریت به‌ویژه برای تشخیص بیماری‌هایی همچون کم‌خونی، بیماری‌های مزمن کلیه و مشکلات ریوی کاربرد دارد و با ارائه اطلاعات دقیق درباره درصد گلبول‌های قرمز، به ارزیابی شرایط و برنامه‌ریزی درمان کمک می‌کند. در ادامه این مقاله از تهران لب، در مورد HCT در آزمایش خون و بررسی غلظت خون بالا در آزمایش خون و تفسیر این آزمایش می‌پردازیم.
آزمایش هماتوکریت چیست؟ اهمیت HCT در آزمایش خون
آزمایش هماتوکریت نوعی آزمایش خون است که درصد گلبول‌های قرمز در خون شما را اندازه‌گیری می‌کند. گلبول‌های قرمز وظیفه انتقال اکسیژن از ریه‌ها به سایر نقاط بدن را بر عهده دارند و نقش اساسی در تأمین انرژی و عملکرد صحیح بافت‌های بدن ایفا می‌کنند. سایر اجزای خون شامل گلبول‌های سفید (برای مقابله با عفونت‌ها)، پلاکت‌ها (برای ایجاد لخته خون و جلوگیری از خونریزی) و مایعی به نام پلاسما هستند.
سطوح غیرطبیعی هماتوکریت، چه بالا و چه پایین، می‌تواند نشان‌دهنده مشکلاتی همچون اختلالات خونی، کم‌آبی بدن یا سایر شرایط پزشکی مرتبط با خون باشد. بررسی دقیق این سطوح به پزشکان کمک می‌کند تا مشکلات احتمالی را شناسایی کرده و درمان مناسب را ارائه دهند.
آزمایش هماتوکریت به چه منظوری انجام می‌شود؟
آزمایش هماتوکریت معمولا به‌عنوان بخشی از آزمایش شمارش کامل خون (CBC) انجام می‌شود. آزمایش CBC یک آزمایش خون رایج است که اجزای مختلف خون را اندازه‌گیری می‌کند و برای بررسی سلامت عمومی فرد به کار می‌رود. این آزمایش به‌ویژه در تشخیص برخی اختلالات خونی مؤثر است؛ از جمله موارد زیر:
- کم‌خونی: وضعیتی که در آن تعداد گلبول‌های قرمز کمتر از حد طبیعی است و می‌تواند منجر به ضعف وخستگی شود.
- پلی‌سیتمی: اختلالی نادر که در آن تعداد گلبول‌های قرمز بیش از حد طبیعی است و باعث غلیظ شدن خون می‌شود (همان غلظت خون بالا در آزمایش خون).
این آزمایش با ارزیابی سطوح هماتوکریت به پزشکان کمک می‌کند تا مشکلات احتمالی خونی را شناسایی و درمان مناسب را تجویز کنند.
تفاوت آزمایش هماتوکریت و هموگلوبین چیست؟
HCT در آزمایش خون و آزمایش هموگلوبین هر دو به بررسی وضعیت گلبول‌های قرمز خون می‌پردازند، اما هر یک اطلاعات متفاوتی ارائه می‌دهند. در زیر تفاوت این دو نوع آزمایش خون را شرح می‌دهیم:
- آزمایش HCT یا هماتوکریت: درصد حجمی گلبول‌های قرمز در کل خون را نشان می‌دهد. این آزمایش مشخص می‌کند چه بخشی از خون شما از گلبول‌های قرمز تشکیل شده است و می‌تواند به تشخیص برخی اختلالات خونی کمک کند.
- آزمایش هموگلوبین: هموگلوبین پروتئینی است که در داخل گلبول‌های قرمز قرار دارد و وظیفه حمل اکسیژن را بر عهده دارد. همچنین به گلبول‌های قرمز رنگ می‌دهد. آزمایش هموگلوبین میزان این پروتئین را در گلبول‌های قرمز اندازه‌گیری می‌کند و می‌تواند اطلاعات دقیقی در مورد توانایی خون در انتقال اکسیژن فراهم کند.
به‌طور خلاصه، آزمایش هماتوکریت به درصد گلبول‌های قرمز اشاره دارد، در حالی که آزمایش هموگلوبین مقدار پروتئین هموگلوبین را در این سلول‌ها اندازه‌گیری می‌کند. حال که با HCT در آزمایش خون آشنا شدیم، در ادامه روند انجام این آزمایش و سپس تفسیر آن می‌پردازیم.
آزمایش هماتوکریت چگونه انجام می‌شود؟
برای تعیین HCT در آزمایش خون، آزمایش خون معمولی از بیمار گرفته می‌شود؛ یک روش ساده و ایمن که به‌ندرت با عوارض همراه است. پزشکان به دو روش برای گرفتن خون این آزمایش اقدام می‌کنند: یا از ورید نمونه خون می‌گیرند، یا با یک سوزن سوراخ کوچکی روی انگشت ایجاد می‌کنند و قطره‌ای خون به‌دست می‌آورند.
مراحل کامل نمونه‌گیری خون به‌شرح زیر است:
- انتخاب ورید: پرسنل آزمایشگاهی در تهران لب یا آزمایشگاه‌های دیگر، معمولا ورید داخل آرنج را برای خون‌گیری انتخاب می‌کند.
- بستن تورنیکه: تورنیکه را روی قسمت بالای بازو می‌بندند تا با ایجاد فشار، وریدها بهتر نمایان شوند.
- تمیز کردن محل خون‌گیری: ناحیه اطراف ورید را با یک ماده ضدعفونی‌کننده تمیز می‌کنند.
- وارد کردن سوزن: سوزن به داخل ورید وارد می‌شود؛ ممکن است در ابتدا کمی احساس سوزش کنید.
- جمع‌آوری خون: خون از طریق سوزن به داخل لوله آزمایش یا سرنگ منتقل می‌شود.
- اتمام خون‌گیری: پس از جمع‌آوری خون کافی، تورنیکه باز شده و سوزن خارج می‌شود.
- فشار و بستن محل خون‌گیری: پزشک برای جلوگیری از خونریزی، محل سوزن را به‌آرامی فشار می‌دهد و سپس یک باند کوچک روی آن قرار می‌دهد.
این روش به‌طور کلی سریع و بدون درد شدید انجام می‌شود و یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای آزمایش خون است.
نکته 1: برای این آزمایش نیازی به آمادگی خاصی مانند ناشتا بودن نیست.
نکته 2: بیشتر افراد بعد از آزمایش خون مشکلی ندارند اما ممکن است در برخی افراد احساس ضعف یا سرگیجه به‌وجود آید. در صورت بروز این حالت، به مسئولین آزمایشگاه اطلاع دهید تا اقدامات لازم برای بهبود حال شما انجام شود.
محدوده نرمال HCT در آزمایش خون
محدوده‌های نرمال سطح هماتوکریت بر اساس سن و جنسیت به شرح زیر است:
- نوزادان: ۴۵٪ تا ۶۱٪
- کودکان نوپا: ۳۲٪ تا ۴۲٪
- بزرگسالان مرد: ۴۱٪ تا ۵۰٪
- بزرگسالان زن: ۳۶٪ تا ۴۴٪
مقادیر بالاتر در نوزادان طبیعی است و با رشد آنها کاهش می‌یابد تا به سطح نرمال بزرگسالان برسد. همچنین ممکن است مقدار نرمال مرجع در آزمایشگاه‌ها متفاوت باشد. معمولا سطح نرمال مقادیر موجود در آزمایش خون در برگه آزمایش ذکر می‌شود.
بالا بودن HCT در آزمایش خون
سطح بالای هماتوکریت می‌تواند نشان‌دهنده برخی شرایط پزشکی خاص در فرد باشد. در این حالت، پزشک شما بهترین منبع برای توضیح نتایج آزمایش خواهد بود.
در ادامه، به 7 وضعیت مختلف که ممکن است باعث افزایش هماتوکریت و غلظت خون بالا در آزمایش شوند، اشاره می‌کنیم:
- بیماری قلبی: تحقیقات نشان داده‌اند که سطوح بالای هماتوکریت، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش می‌دهد.
- کم‌آبی بدن: کمبود آب باعث کاهش آب بدن، از جمله پلاسما در خون می‌شود. کاهش سطح پلاسما نسبت گلبول‌های قرمز به حجم خون را افزایش می‌دهد و به این ترتیب، سطح هماتوکریت بالا می‌رود.
- زخم یا ضخیم شدن بافت ریه: زخم‌های ریوی انتقال اکسیژن توسط گلبول‌های قرمز را دشوار می‌کند و سطح HCT در آزمایش خون را افزایش می‌دهد.
- آپنه انسدادی خواب: ارتباط بین آپنه خواب و سطح بالای هماتوکریت در تحقیقات اثبات شده است.
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن باعث افزایش تولید اریتروپویتین (هورمون کلیوی که تولید گلبول قرمز را تحریک می‌کند) می‌شود. تولید بیشتر گلبول‌های قرمز به معنای سطح هماتوکریت بالاتر است.
- مسمومیت با مونوکسید کربن: مونوکسید کربن به مویرگ‌ها آسیب می‌زند و میزان پلاسما را کاهش می‌دهد، که باعث افزایش تعداد گلبول‌های قرمز و در نتیجه سطح هماتوکریت می‌شود.
- مصرف تستوسترون: مطالعات نشان می‌دهد مصرف تستوسترون باعث افزایش تعداد گلبول‌های قرمز و در نتیجه افزایش سطح هماتوکریت می‌شود. در نتیجه ممکن است موجب غلظت خون بالا در آزمایش شود.
پایین بودن HCT در آزمایش خون
پایین بودن سطح هماتوکریت معمولا به عنوان نشانه‌ای از کم‌خونی شناخته می‌شود و یکی از دلایل رایج برای انجام آزمایش هماتوکریت است. شرایط مختلفی که ممکن است باعث کاهش هماتوکریت شوند، عبارتند از:
- خونریزی ناشی از جراحت یا بیماری: خونریزی تأثیر مستقیمی بر تعداد گلبول‌های قرمز دارد. هر چه تعداد گلبول‌های قرمز کمتر باشد، سطح هماتوکریت نیز کاهش می‌یابد.
- لوسمی: در این بیماری، سلول‌های لوسمی در مغز استخوان به جای گلبول‌های قرمز سالم، رشد می‌کنند و در نتیجه تعداد گلبول‌های قرمز کاهش می‌یابد.
- کم‌خونی همولیتیک: در این حالت، گلبول‌های قرمز به سرعت تجزیه می‌شوند یا از بین می‌روند و بدن نمی‌تواند به اندازه کافی آنها را جایگزین کند.
- هیپوناترمی: این وضعیت به معنای وجود آب زیاد در بدن است که باعث رقیق شدن خون و پایین بودن HCT در آزمایش خون می‌شود.
- بیماری کلیوی: سطح پایین هماتوکریت می‌تواند نشانه‌ای از کم‌خونی باشد، که یکی از عوارض شایع بیماری کلیوی است.
- بیماری تیروئید: هورمون‌های تیروئید در تولید گلبول‌های قرمز نقش دارند. کاهش تعداد گلبول‌های قرمز به معنای کاهش سطح هماتوکریت است.
برای درخواست هرگونه مشاوره ژنتیکی تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام آزمایش هماتوکریت (HCT) خون، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی تهران لب تماس بگیرید.
آنچه از مقاله «HCT در آزمایش خون چیست؟ + آزمایش غلظت خون» آموختیم
اگر HCT در آزمایش خون شما بالاتر یا پایین‌تر از حد نرمال باشد، دلایل مختلفی ممکن است وجود داشته باشد. تغییرات سطح هماتوکریت می‌تواند نشانه‌ای از شرایط پزشکی جدی مانند بیماری‌های قلبی یا کم‌خونی باشد، اما در برخی موارد، ممکن است ناشی از مشکلات نه‌چندان خطرناک مانند آپنه انسدادی خواب باشد. مهم است که نتایج آزمایش خود را با پزشک خود در میان بگذارید. پزشک می‌تواند نتایج شما را تفسیر کرده و در صورت وجود هرگونه شرایط زمینه‌ای، درمان‌های مناسب را تعیین کند. در نهایت، توجه به تغییرات سطح هماتوکریت و پیگیری‌های پزشکی به شما کمک می‌کند تا وضعیت سلامتی خود را بهتر درک کرده و از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری کنید.
منبع:
https://my.clevelandclinic.org/health/diagnostics/17683-hematocrit
