فشار خون بالا به معنای افزایش فشاری است که خون به دیواره‌های شریان‌ها وارد می‌کند. اگر این وضعیت کنترل نشود، ممکن است به رگ‌های خونی آسیب برساند و منجر به مشکلات جدی سلامتی شود.
هرچند فشار خون بالا (هایپرتانسیون) معمولا به زندگی کم‌تحرک یا افزایش سن نسبت داده می‌شود، اما این مشکل می‌تواند ریشه ژنتیکی نیز داشته باشد و حتی افراد سالم و فعال را تحت تأثیر قرار دهد. افرادی که والدینشان از فشار خون بالا رنج می‌برند، ممکن است ژنی را به ارث ببرند که خطر ابتلا به این بیماری را در آینده افزایش می‌دهد. همچنین، سبک زندگی خانوادگی که شامل عوامل خطرزای فشار خون بالا مانند سیگار کشیدن یا رژیم غذایی ناسالم است، می‌تواند به فشار خون بالا در خانواده‌ها منجر شود.
در این مقاله از تهران لب، با بررسی فشار خون ارثی، به بررسی علل، علائم و راهکارهای پیشگیری و درمان فشار خون بالا می‌پردازیم تا به شما کمک کنیم کنترل بیشتری بر سلامت قلب و عروق خود داشته باشید.
تعریف فشار خون بالا (هایپرتانسیون)
فشار خون به نیرویی گفته می‌شود که خون هنگام جریان در شریان‌ها به دیواره‌های داخلی آن‌ها وارد می‌کند و با واحد میلی‌متر جیوه (mm Hg) اندازه‌گیری می‌شود و به صورت دو عدد زیر ارائه می‌شود:
- عدد اول (بالا): فشار سیستولیک (Systolic Pressure) است که نشان‌دهنده فشاری است که خون در لحظه‌ی تپش قلب به دیواره‌های شریان‌ها وارد می‌کند.
- عدد دوم (پایین): فشار دیاستولیک (Diastolic Pressure) است که فشار خون را در زمانی که قلب بین ضربان‌ها در حال استراحت است، نشان می‌دهد.
طبق تعریف انجمن قلب آمریکا، فشار خون سالم به این صورت تعریف می‌شود:
- فشار سیستولیک کمتر از 120 میلی‌متر جیوه
- فشار دیاستولیک کمتر از 80 میلی‌متر جیوه
اگر فشار خون شما از این محدوده بیشتر باشد، چه از نوع فشار خون ارثی بوده باشد چه نه، پزشکان آن را به عنوان فشار خون بالا با درجات مختلف در نظر می‌گیرند. فشار خون بالا می‌تواند خطرات جدی برای سلامتی ایجاد کند؛ از جمله بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و آسیب به ارگان‌های حیاتی مانند کلیه‌ها. بنابراین اندازه‌گیری و کنترل منظم فشار خون از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. محدوده فشار خون بالا را بر اساس ترکیب دو فشار سیستولیک و دیاستولیک در جدول زیر مشاهده می‌کنید:
| نوع فشار خون | فشار سیستولیک (mm HG) | فشار دیاستولیک (mm Hg) | |
| سالم | کمتر از 120 | و | کمتر از 80 |
| افزایش یافته | 120-129 | و | کمتر از 80 |
| فشار خون بالا درجه 1 | 130-139 | یا | 80-89 |
| فشار خون بالا درجه 2 | 140 یا بالاتر | یا | 90 یا بالاتر |
عوامل خطر ابتلا به فشار خون بالا
فشار خون بالا یا هایپرتانسیون ممکن است ناشی از عوامل مختلفی باشد. برخی از مهم‌ترین عوامل خطر که می‌توانند احتمال ابتلا به این وضعیت را افزایش دهند، عبارتند از:
- فشار خون ارثی
- مصرف بیش از حد الکل
- رژیم غذایی پر سدیم (نمک‌دار)
- فعالیت بدنی کم یا عدم تحرک
- چاقی
- سیگار کشیدن
- استرس
- خواب ناکافی
چرا فشار خون بالا خطرناک است؟
هرچند فشار خون پایین هم خطرات خاص خود را دارد، اما میزان مرگ و میر در اثر فشار خون بالا شایع‌تر است. یکی از خطرات بزرگ فشار خون بالا این است که ممکن است برای مدت طولانی بدون هیچ علامت آشکاری وجود داشته باشد. به همین دلیل بسیاری از افراد ممکن است حتی ندانند که به این بیماری مبتلا هستند. اندازه‌گیری منظم فشار خون تنها راه مطمئن برای تشخیص این وضعیت است.
بحران فشار خون (Hypertensive Crisis)
در برخی موارد حاد، زمانی که فشار خون از 180/120 میلی‌متر جیوه بالاتر می‌رود، شما با یک وضعیت اورژانسی به نام بحران فشار خون مواجه هستید. این وضعیت نیازمند توجه فوری پزشکی است و می‌تواند علائم زیر را به همراه داشته باشد:
- سردرد
- درد قفسه سینه
- حالت تهوع
- تنگی نفس
- از حال رفتن و عدم پاسخگویی
اگر با هر یک از این علائم مواجه شدید، فورا به اورژانس مراجعه کنید، زیرا این وضعیت می‌تواند منجر به آسیب جدی به قلب، مغز و سایر ارگان‌های حیاتی شود.
علل فشار خون ارثی یا خانوادگی (Familial Hypertension)
فشار خون بالا، به‌ویژه نوع فشار خون ارثی، نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و رفتاری است. تحقیقات در سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد که این وضعیت برخلاف برخی بیماری‌ها که تنها توسط یک یا چند ژن ایجاد می‌شوند، به دلیل تنوع ژنتیکی در صدها ژن مختلف به وجود می‌آید. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۹ که روی بیش از ۷۵۰,۰۰۰ نفر انجام شد، نشان داد که فشار خون ارثی می‌تواند ناشی از تغییرات در تعداد زیادی از ژن‌ها باشد. این موضوع باعث می‌شود شناسایی ژن‌های خاصی که می‌توانند به‌عنوان هدف درمانی استفاده شوند، دشوار باشد.
نقش عوامل محیطی و سبک زندگی
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) نیز تأکید می‌کند که محیط خانوادگی نقش مهمی در افزایش خطر ابتلا به فشار خون بالا دارد. برخی از عوامل محیطی و رفتاری که در خانه می‌توانند باعث افزایش فشار خون شوند عبارتند از:
- استعمال سیگار
- رژیم غذایی پر سدیم و چربی‌های اشباع‌شده
- کمبود فعالیت بدنی
- عادت‌های خواب نامناسب
چرا فشار خون ارثی اهمیت دارد؟
فشار خون ارثی به این معناست که افراد ممکن است به دلایل ژنتیکی و همچنین عادات مشترک خانوادگی، مانند رژیم غذایی ناسالم و سبک زندگی کم‌تحرک، در معرض خطر بیشتری قرار گیرند. این عوامل می‌توانند از نسلی به نسل دیگر منتقل شوند؛ به همین دلیل توجه به تغییرات سبک زندگی و پیگیری سلامت فشار خون در خانواده‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد.
برای مدیریت فشار خون بالا، به خصوص در افرادی که سابقه خانوادگی دارند، توصیه می‌شود رژیم غذایی سالم، ورزش منظم، ترک سیگار و مدیریت استرس در برنامه‌های روزمره گنجانده شود. این تغییرات می‌توانند به کاهش خطر ابتلا و کنترل فشار خون بالا کمک کنند.
فشار خون مونوژنیک (Monogenic Hypertension) چیست؟
فشار خون مونوژنیک به نوعی از فشار خون بالا اشاره دارد که ناشی از یک جهش ژنتیکی واحد است که از یکی از والدین به ارث می‌رسد. برخلاف انواع رایج‌تر فشار خون که از تعامل پیچیده صدها ژن و عوامل محیطی ناشی می‌شوند، فشار خون مونوژنیک تنها به دلیل تغییر در یک ژن ایجاد می‌شود. این نوع فشار خون حدود ۳۰ درصد از موارد فشار خون بالا را تشکیل می‌دهد و اغلب با عدم تعادل الکترولیت‌ها مانند پتاسیم همراه است.
اهمیت تشخیص فشار خون مونوژنیک
تشخیص فشار خون مونوژنیک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا درمان‌های هدفمندتری نسبت به فشار خون چندعاملی می‌تواند داشته باشد. به عنوان مثال، شناسایی جهش‌های خاص ممکن است به پزشکان کمک کند تا داروهای موثرتری را تجویز کنند که دقیقا اختلال زمینه‌ای را هدف قرار دهند؛ مانند استفاده از مهارکننده‌های آلدوسترون برای هایپرآلدوسترونیسم.
چگونه می‌توان فشار خون ارثی را کنترل کرد؟
اگر سابقه فشار خون بالا در خانواده شما وجود دارد، آگاهی از این موضوع بسیار مهم است و می‌تواند به شما کمک کند اقدامات لازم را برای پیشگیری از مشکلات قلبی در آینده انجام دهید. در ادامه چند راهکار برای مدیریت و کاهش خطر ابتلا به فشار خون بالا ارائه می‌کنیم:
- اطلاع‌رسانی به پزشک و نظارت منظم: اگر می‌دانید که در خانواده شما فشار خون بالا شایع است، حتما این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید و فشار خون خود را مرتبا کنترل کنید.
- استفاده از ابزارهای ثبت اطلاعات پزشکی خانوادگی
- تغییرات سبک زندگی برای کاهش خطر فشار خون بالا
حتی اگر در حال حاضر فشار خون شما در محدوده سالمی قرار دارد، تغییرات زیر می‌تواند به کاهش احتمال افزایش آن در آینده کمک کند:
- حفظ وزن متعادل: کنترل وزن از طریق رژیم غذایی سالم و ورزش منظم می‌تواند به کاهش فشار خون کمک کند. اضافه وزن می‌تواند فشار بیشتری به قلب وارد کند و خطر ابتلا به فشار خون را افزایش دهد.
- کاهش مصرف الکل: مصرف زیاد الکل می‌تواند فشار خون را افزایش دهد.
- فعالیت بدنی منظم: ورزش منظم مانند پیاده‌روی، دویدن، یا تمرینات هوازی می‌تواند فشار خون را بهبود بخشد. حداقل 150 دقیقه فعالیت متوسط در هفته پیشنهاد می‌شود.
- ترک سیگار: سیگار کشیدن باعث تنگ شدن عروق خونی و افزایش فشار خون می‌شود. ترک سیگار نه تنها به کاهش فشار خون کمک می‌کند، بلکه سلامت کلی قلب و عروق را بهبود می‌بخشد.
- تغییرات رژیم غذایی: رعایت برنامه غذایی شامل میوه‌ها و سبزیجات، غلات کامل، پروتئین‌های کم‌چرب مانند ماهی، مرغ و حبوبات و کاهش مصرف سدیم (به جای استفاده از نمک، از ادویه‌ها و سبزیجات تازه برای طعم‌دهی استفاده کنید).
- بهبود کیفیت خواب: خواب ناکافی می‌تواند فشار خون را افزایش دهد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد که اختلالات خواب مکرر و خواب کمتر از ۵ تا ۷ ساعت می‌تواند به فشار خون بالا منجر شود. سعی کنید ۷ تا ۸ ساعت خواب شبانه با کیفیت داشته باشید. ایجاد یک روتین خواب منظم و ایجاد محیطی آرام برای خواب می‌تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند.
برای درخواست هرگونه مشاوره ژنتیکی تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام آزمایش ژنتیک، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی تهران لب تماس بگیرید.
آنچه از مقاله «آیا بیماری فشار خون بالا و پایین در زنان و مردان ارثی است؟» آموختیم
اگر فشار خون ارثی دارید، آگاهی از این موضوع و انجام اقدامات پیشگیرانه مانند تغییرات سبک زندگی، رژیم غذایی سالم، و توجه به خواب می‌تواند به شما کمک کند خطر ابتلا به فشار خون بالا را کاهش دهید و سلامت قلب خود را بهبود بخشید. توصیه می‌شود که فشار خون خود را مرتبا کنترل نمایید و وضعیت تغییرات آن را با پزشک خود در میان بگذارید تا اقدامات لازم برای کنترل فشار خون بالا به موقع انجام شود.
منبع:
https://www.healthline.com/health/high-blood-pressure-hypertension/familial-hypertension
