در این حالت، سلول‌های بدن به‌درستی به انسولین پاسخ نمی‌دهند، که این امر باعث افزایش سطح قند خون می‌شود. این وضعیت می‌تواند به‌تدریج باعث بروز مشکلات جدی‌‌تری مانند بیماری‌های قلبی عروقی، چاقی و حتی برخی انواع سرطان شود. شناخت علل و عوامل موثر در بروز مقاومت به انسولین و روش‌های مؤثر در پیشگیری و درمان آن، می‌تواند به مدیریت بهتر این وضعیت و کاهش خطرات مرتبط کمک کند.
انسولین چیست؟
انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده تولید می‌شود و نقش حیاتی در تنظیم میزان مواد مغذی موجود در خون دارد. وظیفه اصلی انسولین تنظیم سطح قند خون است، هرچند که بر متابولیسم چربی و پروتئین نیز تأثیر می‌گذارد. هنگام مصرف مواد غذایی حاوی کربوهیدرات، سطح قند خون افزایش می‌یابد.
سلول‌های لوزالمعده این تغییر را تشخیص می‌دهند و انسولین را به خون ترشح می‌کنند. انسولین در جریان خون حرکت کرده و به سلول‌ها دستور میدهد که قند موجود در خون را جذب کنند. این فرآیند باعث کاهش سطح قند خون می‌شود.
اگر سطح قند خون بیش از حد بالا باشد، می‌تواند اثرات سمی داشته باشد و به بافت‌ها آسیب برساند. اگر این مشکل به موقع درمان نشود، می‌تواند منجر به عوارض جدی و حتی مرگ شود.
اما گاهی اوقات، سلول‌ها به درستی به انسولین پاسخ نمی‌دهند که این وضعیت به عنوان مقاومت به انسولین شناخته می‌شود. در این شرایط، لوزالمعده برای کاهش سطح قند خون حتی انسولین بیشتری تولید می‌کند، که منجر به افزایش سطح قند و انسولین در خون می‌شود.
با گذشت زمان، سلول‌ها نسبت به انسولین حساسیت خود را از دست می‌دهند و سطح قند خون به طور مزمن بالا باقی می‌ماند.
علل مقاومت به انسولین
مقاومت به انسولین می‌تواند به دلیل عوامل مختلفی رخ دهد، که به مواردی در زیر اشاره شده است:
- چاقی: تجمع چربی به ویژه در ناحیه شکم، می‌تواند باعث کاهش حساسیت سلول‌ها به انسولین شود.
- کمبود فعالیت بدنی: فعالیت بدنی کم باعث کاهش حساسیت عضلات به انسولین و افزایش خطر مقاومت به انسولین می‌شود.
- عوامل ژنتیکی: افرادی که سابقه خانوادگی دیابت نوع ۲ دارند، بیشتر در معرض مقاومت به انسولین هستند.
- رژیم غذایی نامناسب: مصرف زیاد چربی‌های اشباع و کربوهیدرات‌های تصفیه شده می‌تواند به افزایش مقاومت به انسولین کمک کند.
- استرس و فشار روانی: استرس مزمن می‌تواند منجر به ترشح هورمون‌هایی مثل کورتیزول شود که حساسیت سلول‌ها به انسولین را کاهش میدهد.
- افزایش سن: با افزایش سن، حساسیت بدن به انسولین ممکن است به طور طبیعی کاهش یابد.
مقاومت به انسولین می‌تواند مقدمه‌ای برای دیابت نوع ۲ باشد، بنابراین مدیریت عوامل فوق از اهمیت بالایی برخوردار است.
عوامل موثر دیگر در مقاومت به انسولین
عوامل دیگری نیز می‌توانند باعث افزایش مقاومت به انسولین شوند، از جمله:
- مصرف زیاد فروکتوز: مصرف زیاد فروکتوز (به خصوص فروکتوز اضافه شده در غذاها و نوشیدنی‌ها، نه آنچه در میوه‌ها یافت می‌شود) می‌تواند مقاومت به انسولین را تشدید کند.
- التهاب: استرس اکسیداتیو و افزایش التهاب در بدن می‌تواند عملکرد انسولین را مختل کند و باعث مقاومت به انسولین شود.
- میکروبیوتای روده: عدم تعادل در باکتری‌های روده می‌تواند به التهاب منجر شده و مقاومت به انسولین و سایر مشکلات متابولیک را افزایش دهد.
- مشکلات در سیگنال‌دهی انسولین: وقتی انسولین به سلول‌ها پیام میدهد که قند را جذب کنند، این پیام به درستی منتقل نمی‌شود. این اختلال می‌تواند به کاهش توانایی سلول‌ها در جذب قند منجر شود.
- افزایش چربی‌های آزاد در خون: اگر چربی زیادی در خون وجود داشته باشد، سلول‌ها کمتر به انسولین پاسخ می‌دهند. چربی اضافی می‌تواند باعث اختلال در عملکرد سلول‌ها و مانع از جذب مناسب قند شود.
- مشکلات در عملکرد سلول‌های انرژی‌زا (میتوکندری): میتوکندری‌ها به سلول‌ها انرژی می‌دهند. اگر این بخش از سلول‌ها درست کار نکند، سلول‌ها به انسولین کمتر پاسخ می‌دهند.
- استرس اکسیداتیو: وقتی بدن بیشتر از حد معمول مواد مضری به نام رادیکال‌های آزاد تولید می‌کند، این مواد می‌توانند به سلول‌ها آسیب برسانند و باعث کاهش تاثیر انسولین شوند.
افراد در معرض خطر پیش دیابت
برخی افراد به دلیل عوامل ژنتیکی و یا سبک زندگی ناسالم بیشتر در معرض خطر مقاومت به انسولین و پیش‌دیابت قرار دارند. عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به پیش دیابت را افزایش دهند شامل موارد زیر است:
- اضافه وزن و چاقی
- سن بالای ۴۵ سال
- سابقه خانوادگی دیابت
- عدم فعالیت بدنی
- مشکلات سلامتی مانند فشار خون بالا و کلسترول بالا
- سابقه دیابت بارداری
- سابقه بیماری‌های قلبی
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
علائم مقاومت به انسولین
برای تشخیص مقاومت به انسولین باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است با پرسش از سوابق خانوادگی، اندازه گیری وزن و فشار خون و انجام برخی معاینات فیزیکی یا آزمایش‌های خون، این بیماری را تشخیص دهد.
مقاومت به انسولین ممکن است علائم مشخصی نداشته باشد و بسیاری از افراد ممکن است از وجود این مشکل در خود آگاه نباشند. با این حال، برخی علائم و نشانه‌ها می‌توانند هشداردهنده باشند:
- خستگی مداوم: افراد با مقاومت به انسولین ممکن است به طور مداوم احساس خستگی کنند، حتی پس از خواب کافی.
- افزایش وزن، به‌ویژه در ناحیه شکم: مقاومت به انسولین می‌تواند منجر به تجمع چربی در ناحیه شکم شود، حتی اگر رژیم غذایی و فعالیت بدنی تغییر نکرده باشد.
- گرسنگی شدید: افراد ممکن است احساس گرسنگی مداوم کنند و تمایل به خوردن غذاهای شیرین و پرکالری داشته باشند.
- تیره شدن پوست (آکانتوز نیگریکانس): پوست برخی از افراد به ویژه در نواحی چین‌خوردگی‌ها مانند پشت گردن، زیر بغل و کشاله ران تیره‌تر و ضخیم‌تر می‌شود.
- افزایش سطح قند خون ناشتا: اگر قند خون ناشتا در چند آزمایش مختلف بالا باشد، می‌تواند نشانه‌ای از مقاومت به انسولین باشد.
- سطح بالای تری‌گلیسرید و کلسترول: مقاومت به انسولین می‌تواند باعث افزایش سطح چربی‌های خون، از جمله تری‌گلیسرید و LDL (کلسترول بد) شود.
- افزایش فشار خون: بسیاری از افراد مبتلا به مقاومت به انسولین دچار فشار خون بالا هستند.
- عدم تمرکز و مه‌گرفتگی ذهنی: برخی افراد ممکن است متوجه مشکلاتی در تمرکز یا حافظه شوند.
این علائم به تنهایی نشان‌دهنده مقاومت به انسولین نیستند، اما اگر چندین علامت همزمان مشاهده شود، بهتر است با پزشک مشورت کنید و آزمایشات لازم انجام شود
همچنین پزشک ممکن است برای تشخیص دقیق‌تر، آزمایش‌هایی مانند قند خون ناشتا، تست تحمل گلوکز و هموگلوبین A1c (HbA1c) و سطح انسولین خون را درخواست کند.
اختلالات هورمونی موثر بر مقاومت به انسولین
برخی اختلالات هورمونی می‌توانند بر میزان استفاده بدن از انسولین تاثیر بگذارند:
- سندرم کوشینگ: این سندرم زمانی رخ میدهد که بدن به میزان زیادی کورتیزول تولید می‌کند که می‌تواند اثرات انسولین را خنثی کند.
- آکرومگالی: این بیماری نادر و جدی زمانی رخ میدهد که سطح هورمون رشد بسیار بالا باشد، که باعث تولید بیش از حد گلوکز و مقاومت به انسولین می‌شود.
- کم‌کاری تیروئید: تیروئید کم‌کار می‌تواند متابولیسم بدن را کاهش دهد، که ممکن است باعث مقاومت به انسولین شود.
درمان مقاومت به انسولین چگونه است؟
درمان مقاومت به انسولین در درجه اول بر اصلاحات سبک زندگی تمرکز دارد، زیرا برخی از عوامل مؤثر در این وضعیت، مانند عوامل ژنتیکی و سن، غیر قابل تغییر هستند.
اصلاحات سبک زندگی که می‌تواند در بهبود مقاومت به انسولین مؤثر باشد عبارتند از:
- پیروی از یک رژیم غذایی سالم: پزشکان و متخصصان تغذیه ممکن است توصیه کنند که مصرف کربوهیدرات‌های زیاد (که موجب تحریک تولید انسولین اضافی می‌شوند)، چربی‌های ناسالم، شکر، گوشت قرمز و نشاسته‌های فرآوری شده کاهش یابد. به جای این مواد، مصرف غذاهای کامل و طبیعی شامل سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل، ماهی و مرغ بدون چربی توصیه می‌شود.
- فعالیت بدنی منظم: انجام ورزش‌های منظم با شدت متوسط می‌تواند به افزایش مصرف گلوکز و بهبود حساسیت عضلات به انسولین کمک کند. حتی یک جلسه ورزش با شدت متوسط می‌تواند جذب گلوکز توسط سلول‌ها را تا ۴۰ درصد افزایش دهد.
- کاهش وزن اضافی: کاهش وزن اضافی نیز می‌تواند به کاهش مقاومت به انسولین کمک کند. تحقیقات نشان میدهد که کاهش تنها ۷ درصد از وزن اضافی می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را تا ۵۸ درصد کاهش دهد.
با گذشت زمان، این تغییرات در سبک زندگی می‌توانند به نتایج مثبتی منجر شوند، از جمله:
- بهبود حساسیت به انسولین (کاهش مقاومت به انسولین)
- کاهش سطح قند خون
- کاهش فشار خون
- کاهش سطح تری‌گلیسیرید و کلسترول LDL
- افزایش سطح کلسترول HDL
داروهای مورد استفاده برای درمان مقاومت به انسولین چیست؟
در حال حاضر هیچ داروی خاصی وجود ندارد که مستقیماً مقاومت به انسولین را درمان کند، اما پزشکان ممکن است برای کنترل مشکلات مرتبط، داروهایی را تجویز کنند. برخی از این داروها عبارتند از:
- داروهای فشار خون برای کنترل فشار خون بالا
- متفورمین برای کمک به کنترل دیابت و بهبود حساسیت به انسولین
- استاتین‌ها برای کاهش کلسترول LDL (کلسترول بد)
این داروها معمولاً به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی جامع استفاده می‌شوند که شامل اصلاحات سبک زندگی نیز می‌شود.
برای درخواست هرگونه مشاوره تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام آزمایش تشخیص مقاومت به انسولین، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی تهران لب تماس بگیرید.
تشخیص مقاومت به انسولین
تشخیص مقاومت به انسولین به دلیل نبود یک آزمایش دقیق و واحد، کمی دشوار است. پزشکان برای ارزیابی مقاومت به انسولین ممکن است به تاریخچه پزشکی، سابقه خانوادگی، معاینه بدنی، علائم و نتایج آزمایشات مختلف توجه کنند.
آزمایش‌های ارزیابی مقاومت به انسولین
برای تشخیص مقاومت به انسولین، پزشک ممکن است آزمایش‌های خون زیر را تجویز کند:
- گلوکز پلاسما ناشتا (FPG) و تست تحمل گلوکز (GTT):برای غربالگری و تشخیص پیش‌دیابت، دیابت نوع ۲ یا دیابت بارداری.
- هموگلوبین A1c (HbA1c): این آزمایش میانگین سطح قند خون را در سه ماه گذشته نشان میدهد.
- پانل لیپید: گروهی از آزمایشات که شامل اندازه گیری کلسترول کل، کلسترول LDL ، کلسترول HDL و تری گلیسیرید است.
مقاومت به انسولین یک مشکل متابولیک پیچیده است که می‌تواند بر سلامت کلی فرد تاثیر منفی بگذارد. اگرچه برخی عوامل مانند ژنتیک و سن تغییرپذیر نیستند، اما اصلاح سبک زندگی از طریق رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی منظم و کاهش وزن اضافی می‌تواند در بهبود حساسیت به انسولین نقش مؤثری ایفا کند.
در مواردی که این اقدامات کافی نباشند، ممکن است نیاز به استفاده از داروهای خاصی باشد که به مدیریت شرایط همراه با مقاومت به انسولین کمک می‌کنند. در نهایت، آگاهی و پیشگیری از این وضعیت از طریق اصلاحات سبک زندگی می‌تواند از پیشرفت آن و بروز بیماری‌های جدی‌تر جلوگیری کند.
تهران لب یکی از بهترین آزمایشگاه‌های ایران است که با استفاده از بروزترین روش‌های آزمایشی در کنار بروزترین تجهیزات و کادری مجرب، آزمایش مقاومت به انسولین را با بالاترین دقت و سریعترین زمان در اختیارتان قرار میدهد.
منبع:
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22206-insulin-resistance
