آزمایش ژنتیک تشخیص سرطان ریه چیست؟

آزمایش ژنتیک سرطان ریه یکی از روش‌های پیشرفته پزشکی است که به منظور شناسایی تغییرات ژنتیکی مرتبط با این بیماری انجام می‌شود. این آزمایش به پزشکان کمک می‌کند تا اطلاعات دقیقی درباره نوع و شدت سرطان ریه به دست آورده و روش‌های درمانی متناسب با نیازهای بیمار را انتخاب کنند. با استفاده از این فناوری نوین، می‌توان به شناسایی زودهنگام بیماری، پیش‌بینی پیشرفت آن و حتی طراحی درمان‌های هدفمند پرداخت. بر همین اساس ، در ادامه این مقاله از تهران لب، با اهمیت این آزمایش، مراحل انجام آن و کاربردهای متنوع آن در درمان سرطان ریه آشنا خواهیم شد.

ژن‌ها و تست ژنتیک سرطان ریه

آزمایش‌های ژنتیک، مانند آزمایش ژنتیک سرطان ریه، به شناسایی جهش‌های خاص ژنی که ممکن است عامل ایجاد سرطان باشند، کمک می‌کند. پس از شناسایی یک جهش، می‌توان درمان سرطان را به گونه‌ای اصلاح کرد که مستقیما آن جهش را هدف قرار دهد. جهش‌های ژنی، چه ارثی باشند و چه اکتسابی، نقش مهمی در توسعه سرطان دارند.

جهش ژنی در ریه‌ها می‌تواند باعث ایجاد سرطان ریه از نوع غیرسلول کوچک (NSCLC) شود. جهش‌های مختلف می‌توانند بر تصمیمات درمانی و نتایج آن تاثیر مستقیم بگذارند. بسیاری از جهش‌های مرتبط با NSCLC تاکنون شناسایی شده‌اند. این پیشرفت به محققان کمک کرده است تا داروهایی را تولید کرده و توسعه دهند که برخی از این جهش‌های خاص را هدف قرار می‌دهند.

شناسایی جهش‌هایی که باعث ایجاد سرطان شما شده‌اند، می‌تواند به پزشک اطلاعاتی درباره رفتار سرطان بدهد. این اطلاعات می‌توانند در تعیین داروهایی که احتمالا موثر هستند، مفید باشند. همچنین آزمایش ژنتیک سرطان ریه می‌تواند داروهایی را که احتمالا در درمان شما موثر نیستند، مشخص کند.

انجام آزمایش ژنتیک پس از تشخیص NSCLC اهمیت زیادی دارد؛ زیرا به پزشک کمک می‌کند تا درمانی شخصی‌سازی‌شده را برای شما برنامه‌ریزی کند. در حال حاضر، آزمایش ژنتیک سرطان ریه سلول کوچک (SCLC) چندان مفید نیست اما انواع دیگر آن که در ادامه بررسی خواهیم کرد، نتایج بسیار مفیدی را نشان داده‌اند.

نام‌های دیگر آزمایش ژنتیک سرطان ریه:

• آزمایش ژنومی
• تحلیل مولکولی
• آزمایش مولکولی

انواع تکنیک‌های آزمایش ژنتیک سرطان ریه

در بیوپسی اولیه سرطان، یک آسیب‌شناس نمونه‌ای از بافت ریه شما را برداشته و آن را از نظر وجود سرطان بررسی می‌کند. اغلب بخشی از نمونه بافتی که از این بیوپسی گرفته می‌شود، برای آزمایش ژنتیک سرطان ریه نیز قابل استفاده است. اگر مقدار کافی از نمونه بافتی بیوپسی اولیه موجود نباشد، آسیب‌شناس ممکن است نمونه‌ای از خون شما را برداشته و آن را از نظر جهش‌های ژنی بررسی کند. این روش به نام بیوپسی مایع شناخته می‌شود. در ادامه انواع آزمایش‌های ژنتیکی را توضیح می‌دهیم.

فلورسانس در هیبریداسیون درجا (تکنیک FISH)

در تکنیک فلورسانس در هیبریداسیون درجا (FISH)، یک آسیب‌شناس قطعاتی مصنوعی از DNA را به یک نمونه بافت یا سلول اضافه می‌کند. این قطعات DNA حاوی مولکول‌های فلورسانس هستند. این قطعات DNA تنها به بخش‌های خاصی از کروموزوم‌های موجود در نمونه بافت یا سلول متصل می‌شوند.

زمانی که آسیب‌شناس نمونه را زیر یک میکروسکوپ فلورسانس ویژه مشاهده می‌کند، بخش‌هایی از کروموزوم‌ها که قطعات DNA به آنها متصل شده‌اند، روشن یا درخشان می‌شوند. این تکنیک می‌تواند مکان ژن‌های خاصی، مانند ژن‌هایی که دچار جهش شده‌اند، را نشان دهد.

علاوه بر این، تکنیک FISH می‌تواند اطلاعات زیر را نیز آشکار کند:

• تعداد بیش از حد نسخه‌های یک ژن یا کروموزوم خاص
• هرگونه ویژگی غیرمعمول در کروموزوم‌های شما

نکته: تکنیک FISH همچنین می‌تواند برای تشخیص شرایط غیرسرطانی، مانند عفونت‌ها، نیز مورد استفاده قرار گیرد.

ایمونوهیستوشیمی

ایمونوهیستوشیمی یک تکنیک رنگ‌آمیزی چندمنظوره است. این روش از آنتی‌بادی‌های مصنوعی برای شناسایی جهش‌های ژنی یا دیگر نشانگرهای زیستی موجود در سطح سلول‌های شما استفاده می‌کند. آنتی‌بادی نوعی پروتئین ایمنی محافظ است. آنتی‌ژن ماده‌ای خارجی، مانند یک پروتئین یا باکتری، است که پاسخ ایمنی بدن را تحریک می‌کند.

هر آنتی‌بادی به طور طبیعی آنتی‌ژن‌های خاصی را شناسایی کرده و به آنها متصل می‌شود. آنتی‌بادی‌هایی که در برخی روش‌های ایمونوهیستوشیمی استفاده می‌شوند، به گونه‌ای طراحی شده‌اند که به آنتی‌ژن‌های مرتبط با سرطان متصل شوند.

در این تکنیک از انواع آزمایش ژنتیک سرطان ریه، آنتی‌بادی‌های مصنوعی به نمونه‌ای از سلول‌های شما اضافه می‌شوند. در صورتی که آنتی‌بادی‌ها به آنتی‌ژن‌های مرتبط با سرطان متصل شوند، سلول‌های سرطانی به رنگ خاصی در می‌آیند. این امر مشاهده و شناسایی آنتی‌ژن‌های موجود را برای آسیب‌شناس آسان‌تر می‌کند. لازم به ذکر است که این تکنیک در دسترس‌تر از روش FISH است، اما دقت نتایج آزمایش در روش FISH بالاتر است.

تعیین توالی نسل جدید (آزمایش NGS)

تعیین توالی DNA روشی برای بررسی یک نمونه DNA و تایید ترتیب صحیح هر واحد سازنده DNA است. اگر هر یک از این واحدها از ترتیب طبیعی خود خارج شده باشند، این می‌تواند نشانه‌ای از تغییر ژنی، مانند یک جهش، باشد. در روش تعیین توالی نسل جدید (NGS)، نمونه از طریق دستگاهی پردازش می‌شود که قادر است چندین توالی DNA را به طور هم‌زمان تحلیل کند. این روش بسیار سریع‌تر از تعیین توالی سنتی DNA عمل می‌کند. حال که با آزمایش ژنتیک سرطان ریه و انواع آن آشنا شدیم، در ادامه گونه‌های مختلف سرطان ریه را شرح می‌دهیم.

چند زیرگونه از سرطان ریه غیرسلول کوچک (NSCLC) وجود دارد؟

بر اساس گزارش انجمن سرطان آمریکا، NSCLC حدود 80% تا 85% از کل سرطان‌های ریه را شامل می‌شود. NSCLC را می‌توان به زیرگونه‌های زیر تقسیم کرد:

1. آدنوکارسینوما:

آدنوکارسینوما از سلول‌های جوانی که موکوس ترشح می‌کنند آغاز می‌شود. این گونه، معمولا در بخش‌های بیرونی ریه یافت می‌شود و در زنان نسبت به مردان  بیشتر رخ می‌دهد. همچنین در افراد جوان شایع‌تر است. آدنوکارسینوما به طور کلی سرطانی با رشد آهسته است، که این ویژگی باعث می‌شود در مراحل اولیه قابل کشف باشد.

2. کارسینوم سلول سنگفرشی:

کارسینوم سلول سنگفرشی از سلول‌های مسطحی که داخل برونش‌های ریه (راه‌های هوایی) را پوشش می‌دهند شروع می‌شود. این زیرگونه احتمالا نزدیک به برونش‌های اصلی در وسط ریه‌ها شروع می‌شود. کارسینوم سلول سنگفرشی درمان‌های کمتری نسبت به انواع غیرسنگفرشی NSCLC دارد.

3. کارسینوم سلول بزرگ:

کارسینوم سلول بزرگ می‌تواند در هر قسمتی از ریه آغاز شود و معمولا سرطانی تهاجمی است.

4. سایر زیرگونه‌ها:

زیرگونه‌های کمتر شایع شامل کارسینوم آدنو-سنگفرشی و کارسینوم سارکوماتوئید می‌شود. سلول‌های کارسینوم آدنو-سنگفرشی و سارکوماتوئید ویژگی‌های ترکیبی از دو نوع سلول سرطانی مختلف را دارند.

بیشتر موارد NSCLC یا آدنوکارسینوما هستند یا کارسینوم سلول سنگفرشی و آدنوکارسینوما رایج‌ترین زیرگونه NSCLC است. پس از شناسایی زیرگونه NSCLC، گام بعدی معمولا تعیین جهش‌های ژنی خاصی از طریق آزمایش ژنتیک سرطان ریه است که ممکن است در این بیماری نقش داشته باشند.

کدام جهش‌های ژنی در NSCLC دخیل هستند؟

آزمایش‌های ژنتیکی مانند انواع آزمایش ژنتیک سرطان ریه که در بالا توضیح دادیم، می‌توانند صدها جهش ژنی را بررسی کنند. برخی از شایع‌ترین جهش‌های ژنی در NSCLC عبارتند از:

• TP53: جهش‌های ژن پروتئین توموری p53 (TP53) در حدود 50% از موارد NSCLC دیده می‌شود.
• KRAS: جهش‌های KRAS در حدود 30% از موارد دخیل هستند.
• EGFR: حدود 10% تا 15% از سرطان‌های ریه در ایالات متحده دارای جهش گیرنده فاکتور رشد اپیدرمی (EGFR) هستند. این جهش در افراد مبتلا به NSCLC که هرگز سیگار نکشیده‌اند شایع است. انواع مختلفی از این جهش شامل جهش حذف اگزون 19 EGFR، جهش درج اگزون 20 EGFR و جهش T790M EGFR هستند.
• ALK: جهش‌های کیناز لنفوم آناپلاستیک (ALK) در حدود 5% از موارد NSCLC یافت می‌شود. این جهش معمولا در افراد جوان‌تر، غیرسیگاری یا سیگاری‌های سبک با آدنوکارسینوما دیده می‌شود. گاهی اوقات ژن ALK با ژنی به نام پروتئین مرتبط با میکروتوبول خارپوست 4 (EML4) ادغام می‌شود.
• MET و METex14: جهش‌های انتقال مزانشیمی-اپی‌تلیالی (MET) در تا 5% از موارد NSCLC دیده می‌شوند. یک زیرگونه به نام حذف اگزون 14 MET (METex14) حدود 3% از NSCLC‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
• PIK3CA: جهش زیرواحد کاتالیزوری فسفاتیدیل اینوزیتول-4،5-بیس فسفات 3-کیناز آلفا (PIK3CA) در تا 5% از NSCLC‌ها دیده می‌شود. این جهش در کارسینوم سلول سنگفرشی بیشتر از آدنوکارسینوما شایع است.

جهش‌های ژنی کمتر شایع مرتبط با NSCLC عبارتند از:

• BRAF
• گیرنده فاکتور رشد اپیدرمی انسانی 2 (HER2)
• NRAS
• گیرنده تیروزین نوروترفیک (NTRK)
• RET
• ROS1

جهش‌های ژنتیکی چگونه بر درمان تاثیر می‌گذارند؟

سرطان ریه غیرسلول کوچک (NSCLC) درمان‌های متعددی دارد. از آنجا که NSCLC می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد، انتخاب درمان باید با دقت انجام شود. آزمایش‌های دقیق می‌توانند مشخص کنند که آیا تومور شما دارای جهش‌های ژنی یا پروتئین‌های خاصی است یا خیر. درمان‌های هدفمند برای مقابله با ویژگی‌های خاص تومور طراحی شده‌اند. در ادامه برخی از درمان‌های هدفمند و داروهای موثر را برای NSCLC معرفی می‌کنیم.

KRAS

• سوتوراسیب (Lumakras): اولین بازدارنده KRAS برای درمان در دسترس است.

EGFR

بازدارنده‌های EGFR سیگنال‌های ژن EGFR را که باعث رشد می‌شود، مسدود می‌کنند. این داروها ممکن است جهش‌های مختلف EGFR را هدف قرار دهند.

نمونه‌هایی از این داروهای خوراکی عبارتند از:

• آفاتینیب (Gilotrif)
• داکومیتینیب (Vizimpro)
• ارلوتینیب (Tarceva)
• جفیتینیب (Iressa)

بازدارنده‌های EGFR ممکن است در نهایت اثربخشی خود را از دست بدهند. در این شرایط، پزشک ممکن است بیوپسی تومور اضافی را برای بررسی جهش‌های احتمالی که به اوسیمرتینیب (Tagrisso) پاسخ می‌دهند، تجویز کند. اوسیمرتینیب نیز بازدارنده EGFR است.

• نسیتوموماب (Portrazza): بازدارنده EGFR است که از طریق تزریق وریدی (IV) تجویز می‌شود و باید با داروهای شیمی‌درمانی جمسیتابین (Infugem) و سیس‌پلاتین ترکیب شود.

درج اگزون 20 EGFR

دو دارو برای این جهش در دسترس هستند:

• آمیوانتاماب-vmjw (Rybrevant): یک درمان آنتی‌بادی
• موبوسرتینیب (Exkivity): یک بازدارنده EGFR

این داروها به بیمارانی داده می‌شوند که قبلا شیمی‌درمانی را امتحان کرده‌اند.

ALK

درمان‌هایی که پروتئین‌های غیرطبیعی ALK را هدف قرار می‌دهند شامل موارد زیر هستند:

• آلکتینیب (Alecensa)
• بریگاتینیب (Alunbrig)
• سریتینیب (Zykadia)
• کریزوتینیب (Xalkori)
• لورلاتینیب (Lorbrena)

این داروها می‌توانند به جای شیمی‌درمانی یا پس از عدم اثربخشی شیمی‌درمانی استفاده شوند.

اگر جهش EML4-ALK داشته باشید، یکی از این درمان‌ها نیز برای شما تجویز می‌شود.

MET و METex14

سرطان‌هایی که جهش METex14 دارند می‌توانند با درمان‌های هدفمند زیر درمان شوند:

• کپماتینیب (Tabrecta)
• تپوتینیب (Tepmetko)

در حال حاضر هیچ درمان هدفمندی برای سایر جهش‌های MET وجود ندارد.

سایر درمان‌های هدفمند

برای جهش‌های NRAS، PIK3CA و TP53 در سرطان ریه درمان هدفمند مشخصی وجود ندارد.

سایر درمان‌های هدفمند عبارتند از:

• BRAF V600E: داروهای دابرافنیب (Tafinlar) و ترامتینیب (Mekinist) که باید با یکدیگر ترکیب شوند.
• HER2: داروی فام-تراستوزوماب دروکستکان-nxki (Enhertu)
• NTRK: داروهای انتکتینیب (Rozlytrek) و لاروترکتینیب (Vitrakvi)
• RET: داروهای پراسلتینیب (Gavreto) و سلپرکتینیب (Retevmo)
• ROS1: داروهای سریتینیب (Zykadia)، کریزوتینیب (Xalkori)، انتکتینیب (Rozlytrek) و لورلاتینیب (Lorbrena)

سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) تنها استفاده از سریتینیب (Zykadia) و لورلاتینیب (Lorbrena) را برای سرطان ریه ALK مثبت تایید کرده است.

با این حال، پزشک ممکن است این داروها را برای سرطان ریه ROS1 مثبت نیز تجویز کند که به عنوان استفاده خارج از تایید دارویی (off-label) شناخته می‌شود.

آزمایش ژنتیک تشخیص سرطان ریه در منزل و شرایط انجام این آزمایش در منزل

آنچه از مقاله «آزمایش ژنتیک تشخیص سرطان ریه چیست؟» آموختیم

همان‌طور که اشاره شد، آزمایش ژنتیک سرطان ریه نقش اساسی در تشخیص و درمان این بیماری ایفا می‌کند. شناسایی جهش‌های ژنتیکی خاصی مانند EGFR، KRAS و ALK به پزشکان این امکان را می‌دهد که درمان‌های هدفمند و موثری برای بیماران تجویز کنند. این آزمایش‌ها به ویژه در بیماران مبتلا به سرطان ریه سلول غیرکوچک اهمیت ویژه‌ای دارند؛ زیرا می‌توانند حساسیت به داروهایی مانند ارلوتینیب یا کریزوتینیب را نشان دهند. علاوه بر این، بیماران با این جهش‌ها ممکن است برای شرکت در کارآزمایی‌های بالینی جهت دسترسی به درمان‌های جدیدتر و پیشرفته‌تر انتخاب شوند.

همچنین، تحقیقات در حال انجام برای شناسایی جهش‌های موثر در انواع دیگر سرطان ریه مانند سرطان ریه سلول سنگفرشی و سلول کوچک نیز ادامه دارد. این تحقیقات با هدف توسعه درمان‌های شخصی‌سازی‌شده و بهبود پیش‌آگهی بیماران صورت می‌گیرد. به طور کلی، آزمایش ژنتیک سرطان ریه ابزاری قدرتمند است که نه تنها به تشخیص دقیق‌تر کمک می‌کند، بلکه امکان ارائه درمان‌های موثرتر و افزایش بقا و کیفیت زندگی بیماران را نیز فراهم می‌آورد.

مطالعه بیشتر: سنجش رایگان ریسک سرطان ریه

منبع:

https://medlineplus.gov/lab-tests/lung-cancer-genetic-tests/