آمپول روگام (RhoGAM) به زنانی که باردار هستند و خونشان فاقد پروتئین فاکتور رزوس (Rh) است اما جنینی با فاکتور Rh مثبت حمل می‌کنند، تزریق می‌شود. این ناسازگاری می‌تواند باعث شود که سیستم ایمنی مادر به پروتئین Rh روی گلبول‌های قرمز جنین که وارد جریان خون او شده است، واکنش نشان دهد. این موضوع ممکن است عوارضی مانند آسیب مغزی جنین و از دست رفتن قدرت بارداری در بارداری‌های آینده ایجاد کند. تزریق روگام تقریباً به‌طور کامل از این مشکل جلوگیری می‌کند.
ناسازگاری Rh کمیاب و قابل پیشگیری است و معمولاً در اولین بارداری مشکلی ایجاد نمی کند، ولی برای بارداری‌های بعدی مصونیتی وجود ندارد. پزشکان برای پیشگیری از این مشکل، در هفته‌های 26 تا 28 بارداری و در مواقعی که احتمال مخلوط شدن خون مادر و جنین وجود دارد (مثل زایمان یا برخی آزمایش‌های پیش از تولد)، به مادر Rh منفی داروی روگام (ایمونوگلوبولین Rho(D)) تزریق می‌کنند.
در ادامه مقاله، در مورد فاکتور Rh، ناسازگاری Rh، موارد تزریق آمپول روگام، چگونگی تزریق این آمپول، عوارض جانبی روگام، مواردی که نباید این آمپول تزریق شود، خطرات تزریق این آمپول و عدم تزریق آن و میزان پوشش این دارو توسط شرکت‌های بیمه توضیحاتی ارائه می‌شود.
منظور از فاکتور Rh چیست؟
همه افراد با یکی از گروه‌های خونی O، A، B یا AB متولد می‌شوند و همچنین یک فاکتور خونی به نام عامل رزوس (Rh) دارند. آنتی‌ژن Rh یک نوع پروتئین است که بر روی سلول‌های قرمز خون قرار دارد. به طور کلی 5 آنتی ژنن اصلی Rh داریم به نام‌های C,c,D,E,e.
مهمترین آنها Rh D است. وجود آنتی ژن D روی گلبول قرمز مثبت باعث بوجود آمدن گروه خونی Rh مثبت می‌شود و عدم وجود آنتی ژن D روی گلبول‌های قرمز باعث ایجاد گروه خونی Rh منفی می‌شود قابل ذکر است که تنها 15% از جمعیت جهان دارای گروه خونی Rh منفی هستند.
ناسازگاری Rh چه زمانی رخ می‌دهد؟
آزمایش گروه خون و RH، از جمله آزمایشاتی است که در اوایل دوره بارداری در آزمایشگاه یا بیمارستان انجام می‌شود. ناسازگاری Rh زمانی اتفاق می‌افتد که مادر Rh منفی و پدر Rh مثبت باشد و جنین از پدر فاکتور Rh مثبت را به ارث ببرد. در این حالت، اگر خون مادر و جنین مخلوط شود، سیستم ایمنی مادر ممکن است آنتی‌بادی‌هایی علیه گلبول‌های قرمز جنین تولید کند. این پاسخ ایمنی می‌تواند برای جنین خطرناک باشد و باعث تخریب گلبول‌های قرمز جنین، کم‌خونی و سقط شود.
بنابراین، اگر مادر دارای گروه خون RH مثبت باشد یا هر دو پدر و مادر دارای گروه خون RH منفی باشند، هیچگونه مشکلی برای مادر و جنین ایجاد نخواهد شد.
در چه مواقعی از آمپول روگام استفاده می‌شود؟
آمپول روگام تشکیل شده از آنتی‌بادی‌هایی به نام ایمونوگلوبولین می‌باشد. تزریق این آمپول کمک می‌کند که سیستم ایمنی مادران دارای Rh منفی در برابر خون دارای Rh مثبت آنتی بادی تولید نکند و مشکل‌آفرین نباشد. در ادامه، موارد تزریق این آمپول بیان می‌شود.
-
در صورت بروز ناسازگاری Rh
آمپول روگام در مواردی که مادر Rh منفی و جنین Rh مثبت است، در هفته‌های 26 تا 28 بارداری تزریق می‌شود. این دوره زمانی مهم می‌باشد؛ زیرا احتمال مخلوط شدن خون مادر و جنین بیشتر از سایر دوره‌های زمانی است، که می‌تواند منجر به پاسخ ایمنی مادر شود.
-
وقوع سقط جنین
پس از سقط جنین، چه خودبه‌خود باشد و چه عمدی، خون جنین ممکن است وارد بدن مادر شود و واکنش ایمنی را تحریک کند. تزریق روگام از بروز عوارض احتمالی در بارداری‌های آینده جلوگیری می‌کند.
-
بعد از مداخلات پزشکی تهاجمی
در مواردی که اقدامات پزشکی تهاجمی مانند چرخاندن جنین یا نمونه‌برداری از مایع آمنیوتیک انجام شود، احتمال ورود خون جنین به بدن مادر وجود دارد. حتی اگر Rh والدین مشابه باشد، ممکن است تزریق روگام برای جلوگیری از عوارض تجویز شود.
-
در صورت اصابت ضربه به شکم مادر
اگر در دوران بارداری مادر ضربه‌ای به شکم وارد شود (مانند تصادف یا افتادن)، احتمال مخلوط شدن خون مادر و جنین وجود دارد. در این شرایط نیز ممکن است روگام برای جلوگیری از واکنش ایمنی تجویز شود.
-
خونریزی مادر در زمان بارداری
در مواردی که مادر باردار دچار خونریزی شود، مانند بارداری خارج رحمی یا جفت سر راهی، ممکن است پزشک تزریق روگام را به منظور جلوگیری از خطرات احتمالی برای مادر و جنین تجویز کند.
-
بعد از زایمان مادر
اگر پس از زایمان مشخص شود که نوزاد Rh مثبت است و مادر Rh منفی بوده، روگام به مادر تزریق می‌شود تا از بروز عوارض در بارداری‌های آینده جلوگیری کند.
چگونگی تزریق آمپول روگام
آمپول روگام به صورت تزریق عضلانی (معمولاً در عضلات بزرگ مانند باسن) استفاده می‌شود و دوز استاندارد آن هم 300 میکروگرم می‌باشد. به طور معمول مادران حامله این آمپول را در هفته‌های 26 تا 28 بارداری دریافت می‌کنند. اگر زایمان تا 12 هفته پس از این تزریق (حدود هفته 40) صورت نگیرد، مادر باید یک دوز دیگر از روگام تزریق کند.
عوارض جانبی تزریق آمپول روگام
روگام یک داروی ایمن می‌باشد. این دارو به‌طور کلی برای مادر تجویز می‌شود و جنین دچار هیچگونه عوارض جانبی ناشی از آن نمی‌گردد. از عوارض جانبی شایع این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وجود سفتی
- تورم
- درد و تیر کشیدن
- ایجاد جوش یا قرمزی در ناحیه تزریق
تب و واکنش آلرژیک، از عوارض جانبی نادر تزریق آمپول روگام می‌باشند که به ندرت رخ می‌دهند.
در چه مواردی نباید آمپول روگام را تزریق کرد؟
در برخی شرایط خاص، تزریق آمپول روگام به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. در ذیل، برخی از مواردی که نباید آمپول روگام تزریق شود، بیان می‌گردد:
- اگر شما از قبل آنتی‌بادی‌های Rh مثبت در بدن داشته باشید.
- در صورت داشتن حساسیت به ایمونوگلوبین
- اگر اخیراً واکسن زده باشید، از آنجایی که روگام می‌تواند اثر واکسن‌ها را کاهش دهد، به شما روگام تزریق نمی‌شود.
- در صورت داشتن آنمی همولیتیک (کم‌خونی ناشی از تخریب گلبول‌های قرمز)
خطرات تزریق و عدم تزریق روگام
بیماری Rh به طور مستقیم بر سلامت مادر تأثیر نمی‌گذارد. اما اگر مادر Rh منفی باشد و روگام تزریق نکند، ممکن است در بارداری‌های بعدی دچار حساسیت به فاکتور Rh مثبت شود. اگر مادر به فاکتور Rh مثبت حساس شود و این حساسیت درمان نشود، جنین می‌تواند با یکی یا چند مورد از مشکلات زیر مواجه شود:
- آنمی: کمبود گلبول‌های قرمز سالم در خون، که می‌تواند به کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌های بدن منجر شود.
- نارسایی قلبی: به دلیل فشار زیاد بر قلب جنین برای جبران کمبود گلبول‌های قرمز.
- آسیب مغزی: به دلیل کمبود اکسیژن در مغز جنین.
- یرقان (زردی): که ناشی از عملکرد نامناسب کبد و تجزیه غیرعادی گلبول‌های قرمز است. اگرچه زردی در نوزادان تازه متولد شده نسبتاً شایع است، اما در موارد شدید می‌تواند مشکل‌ساز شود.
میزان پوشش‌دهی دارو روگام توسط بیمه‌ها
در مورد اینکه شرکت‌های بیمه داروی روگام را پوشش می‌دهند یا نه، باید گفت که بستگی به شرکت‌های بیمه دارد و متفاوت است. اما در کل بیشتر بیمه‌ها حداقل مقداری از هزینه را تأمین می‌کنند.
برای درخواست هرگونه مشاوره تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام آزمایشات دوران بارداری، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی تهران لب تماس بگیرید.
آنچه از مقاله «کاربرد آمپول روگام در دوران بارداری چیست و چرا باید تزریق شود؟» آموختیم
آمپول روگام در جلوگیری و درمان ناسازگاری Rh نقش مهمی را ایفاء می‌کند و تأثیرگذار است. بنابراین، تزریق این آمپول توسط زنان حامله‌ای که خود دارای Rh منفی هستند ولی جنینشان Rh مثبت دارد، بسیار مهم است.
به طور کلی، تزریق آمپول روگام در مواردی که احتمال مخلوط شدن خون مادر و جنین وجود دارد (مانند ناسازگاری Rh، سقط جنین، مداخلات پزشکی، ضربه به شکم و خونریزی) یا بعد از زایمان توصیه می‌شود.
این آمپول داروی ایمنی می‌باشد و به طور معمول عوارض جانبی شدیدی ایجاد نمی‌کند. با این حال، در صورت داشتن آنتی‌بادی‌های Rh مثبت، حساسیت به ایمونوگلوبین، آنمی همولیتیک یا اگر اخیراً واکسن تزریق کرده‌اید، روگام نباید تجویز شود.
عدم تزریق روگام ممکن است مادر را نسبت به فاکتور Rh مثبت حساس کند، که این امر ممکن است در بارداری‌های بعدی باعث مشکلات جدی (از جمله این مشکلات می‌توان به آنمی، نارسایی قلبی، آسیب مغزی و یرقان اشاره کرد) برای جنین شود. روگام با جلوگیری از تولید آنتی‌بادی‌ها در بدن مادر، این خطرات را به‌طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.
میزان پوشش‌دهی این دارو توسط شرکت‌های بیمه نیز متفاوت است. ولی در کل اکثر شرکت‌های بیمه حداقل مقداری از هزینه را پوشش می‌دهند.
منابع:
