سردرد یک بیماری بسیار شایع است که اکثر افراد در طول زندگی خود بارها آن را تجربه می‌کنند. علامت اصلی سردرد، همانطور که از نام آن مشخص است، احساس درد در قسمت سر یا صورت است. انواع مختلفی از سردرد وجود دارد که سردرد تنشی شایع‌ترین آنهاست. هرچند بیشتر سردردها خطرناک نیستند اما انواع خاصی از آن می‌توانند نشانه یک بیماری زمینه‌ای جدی باشند. در ادامه در مورد انواع سردرد و علت هریک توضیح می‌دهیم.
سردرد چیست؟
سردرد (Headache) دردی در قسمت سر یا صورت شما است که اغلب به عنوان فشاری ضربان‌دار، ثابت، تیز یا کسل کننده توصیف می‌شود. سردرد می‌تواند از نظر نوع درد، شدت، محل و فراوانی درد بسیار متفاوت باشد.
سردرد یک بیماری بسیار شایع است و اکثر افراد در طول زندگی خود بارها یک یا چند نوع از سردرد را تجربه می‌کنند. سردردها جزء شایع‌ترین شکل درد هستند و دلیل اصلی برای روزهای غیبت در محل کار یا مدرسه و همچنین مراجعه به پزشک هستند.
بیشتر سردردها معمولاً خطرناک نیستند. در این میان بعضی از انواع سردرد می‌تواند نشانه یک بیماری جدی‌تر در فرد باشد.
چند نوع سردرد وجود دارد؟
جالب است بدانید که بیش از 150 نوع سردرد وجود دارد. سردردها در حالت کلی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: سردردهای اولیه و ثانویه. در ادامه در مورد هریک از این انواع و زیرمجموعه‌های هریک توضیح می‌دهیم.
سردردهای اولیه
اختلال در عملکرد یا فعالیت بیش از حد ویژگی‌های حساس به درد در سر شما باعث سردردهای اولیه می‌شود. این نوع سردرد نشانه یا عارضه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای نیست. برخی از افراد ممکن است ژن‌هایی داشته باشند که آنها را بیشتر در معرض ابتلا به سردردهای اولیه قرار می‌دهد.
انواع سردردهای اولیه عبارتند از:
- سردردهای تنشی (شایع ترین نوع سردرد)
- سردردهای میگرنی
- سردردهای خوشه‌ای
- سردردهای جدید مداوم روزانه (NDPH)
برخی از سردردهای اولیه می‌توانند توسط عوامل یا موقعیت‌های موجود در سبک زندگی ایجاد شوند که مهمترین آنها عبارتند از:
- مشروبات الکلی (به ویژه شراب قرمز)
- برخی غذاها، مانند گوشت‌های فرآوری شده حاوی نیترات (سردردهای ناشی از غذا)
- مصرف نیکوتین (سردرد نیکوتینی)
- تغییر در خواب یا کمبود خواب
- وضعیت بدنی ضعیف
- فعالیت بدنی، مانند ورزش (سردردهای ناشی از فعالیت)
- حذف وعده‌های غذایی (سردرد گرسنگی)
- سرفه، عطسه، دمیدن بینی، زور زدن، یا خندیدن و گریه شدید
سردردهای اولیه معمولاً خطرناک نیستند اما می‌توانند بسیار دردناک باشند و زندگی روزمره شما را مختل کنند.
سردردهای ثانویه
در بعضی از موارد یک بیماری زمینه‌ای باعث سردردهای ثانویه می‌شود. این سردرد ثانویه به عنوان یک علامت یا عارضه یک بیماری در نظر گرفته می‌شوند.
انواع سردردهای ثانویه که لزوما‌ً هم خطرناک نیستند و پس از درمان بیماری اصلی برطرف می‌شوند عبارتند از:
- سردرد کم آبی
- سردردهای سینوسی
- سردرد مصرف بیش از حد دارو
انواع سردردهای ثانویه که می‌توانند نشانه یک وضعیت جدی یا بالقوه تهدید کننده زندگی باشند عبارتند از:
- سردردهای نخاعی
- سردرد رعد و برق
سردردهای نخاعی
سردردهای نخاعی سردردهای شدیدی هستند که زمانی اتفاق می‌افتند که مایع نخاعی از غشای پوشاننده نخاع به بیرون نشت می‌کند (معمولاً پس از ضربه زدن به نخاع). بیشتر سردردهای نخاعی را می‌توان در خانه درمان کرد اما سردردهای نخاعی طولانی مدت و درمان نشده می‌تواند باعث عوارض تهدید کننده زندگی، از جمله هماتوم ساب دورال و تشنج شود.
سردرد رعد و برقی
سردرد رعد و برقی سردرد بسیار دردناکی است که به طور ناگهانی مانند یک رعد و برق ایجاد می‌شود. این نوع سردرد در عرض یک دقیقه به شدیدترین درد خود می‌رسد و حداقل پنج دقیقه طول می‌کشد. در حالی که سردردهای رعد و برق گاهی اوقات می‌توانند بی‌ضرر باشند، مهم است که فوراً به دنبال مراقبت‌های پزشکی در این موارد باشید. سردرد رعدوبرقی می‌تواند نشانه‌ای از موارد زیر باشد:
- ضربه به سر
- خونریزی مغزی
- سندرم انقباض عروق مغزی برگشت‌پذیر
- افزایش ناگهانی و شدید فشار خون
تفاوت بین سردرد و میگرن چیست؟
تفاوت بین سردرد و میگرن به ماهیت و شدت علائم آنها مربوط می‌شود. میگرن به‌عنوان یک اختلال سردرد اولیه شناخته می‌شود و معمولاً با علائم متنوعی همراه است، که از جمله آنها می‌توان به سردرد ضربان‌دار در یک طرف سر اشاره کرد. این نوع سردرد اغلب با فعالیت‌های بدنی، نور، صدا یا بو تشدید می‌شود و ممکن است به همراه علائمی مانند تهوع، استفراغ و حساسیت به نور و صدا باشد.
در حالی که سردردهای تنشی یا دیگر انواع سردرد معمولاً خفیف‌تر و کمتر شدید هستند، میگرن می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد و معمولاً حداقل چهار ساعت یا حتی چند روز به طول می‌انجامد. در نتیجه، تشخیص دقیق نوع سردرد و مدیریت مناسب آن اهمیت زیادی دارد.
سردرد چه کسانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
سردرد یک مشکل شایع است که می‌تواند هر کسی را تحت تاثیر قرار دهد، از جمله کودکان، نوجوانان و بزرگسالان. بر اساس تحقیقات انجام شده، تقریباً 96 درصد از افراد در طول زندگی خود حداقل یک بار سردرد را تجربه می‌کنند. این عارضه می‌تواند به دلایل متعددی از جمله استرس، تغییرات هورمونی، خواب ناکافی و مشکلات بینایی ایجاد شود. برآوردها نشان می‌دهد که حدود 40 درصد از جمعیت جهان به سردردهای تنشی مبتلا هستند، در حالی که تقریباً 10 درصد از افراد نیز با سردردهای میگرنی مواجه می‌شوند که معمولاً با علائم شدیدتری همچون تهوع و حساسیت به نور همراه است.
آیا سردرد ارثی است؟
علت اصلی سردرد به تعاملات پیچیده‌ای بین مغز، رگ‌های خونی و اعصاب اطراف مربوط می‌شود. در طول بروز سردرد، چندین مکانیسم مختلف باعث فعال‌سازی اعصاب خاصی می‌شوند که بر روی عضلات و رگ‌های خونی تأثیر می‌گذارند. این اعصاب با ارسال سیگنال‌های درد به مغز، احساس ناراحتی و فشار را ایجاد می‌کنند. به عبارت دیگر، هر اختلالی در این تعاملات، می‌تواند به سردرد منجر شود، از تغییرات در جریان خون گرفته تا تنش‌های عضلانی و حتی تغییرات شیمیایی در مغز. این فرایندها می‌توانند نتیجه عواملی نظیر استرس، خستگی، تغییرات هورمونی یا تحریکات محیطی باشند، که در نهایت منجر به تجربه درد سردرد می‌شود.
سردردها معمولا در خانواده‌ها به وجود می‌آیند، به ویژه میگرن. کودکانی که میگرن دارند معمولا حداقل یکی از والدین آنها میگرن را تجربه کرده است. در واقع، کودکانی که والدینشان به میگرن مبتلا هستند، تا چهار برابر بیشتر در معرض ابتلا به میگرن هستند.
سردرد همچنین می‌تواند توسط عوامل محیطی مشترک در یک خانواده ایجاد شود، مانند موارد زیر:
- خوردن برخی غذاها یا مواد تشکیل دهنده مانند کافئین، الکل، غذاهای تخمیر شده، شکلات و پنیر
- قرار گرفتن در معرض آلرژن‌ها
- بوهای تند ناشی از مواد شیمیایی خانگی یا عطرها
سردرد چگونه ارزیابی و تشخیص داده می‌شود؟
اگر در اغلب اوقات سردرد دارید یا اگر سردرد شما بسیار شدید است، حتماً با پزشک و متخصص در تماس باشید. مهم است که سردرد را به درستی تشخیص دهید تا پزشک شما بتواند درمان خاصی را برای کمک به احساس بهتر تجویز کند. پزشک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد، در مورد سابقه پزشکی شما صحبت می‌کند و در مورد علائم سردرد از شما سوال می‌کند. این گفتگو بخشی از ارزیابی سردرد است.
در طول ارزیابی سردرد، پزشک از شما در مورد سابقه سردرد می‌پرسد. معمولا این سوالات از بیمار پرسیده می‌شود:
- چه احساسی در مورد درد دارید؟
- چند بار سردرد اتفاق می‌افتد؟
- هر بار سردرد چقدر طول می‌کشد؟
- چقدر برای شما درد ایجاد می‌کند؟
- چه غذاها، نوشیدنی‌ها یا اتفاقاتی بیشتر باعث سردرد شما می‌شود؟
- چه مقدار کافئین در روز می‌نوشید؟
- سطح استرس شما چقدر است؟
- عادات خواب شما چگونه است؟
با دانستن موارد زیر پزشک می‌تواند نوع سردرد شما را با دقت بیشتری تشخیص داد:
- زمانی که سردرد شروع می‌شود
- اینکه یک نوع سردرد دارید یا چند نوع
- فعالیت بدنی باعث تشدید سردرد می‌شود یا نه
- چه کسی در خانواده شما سردرد دارد
- چه علائمی، در صورت وجود، در حین سردرد رخ می‌دهد
پس از تکمیل بخش تاریخچه ارزیابی، پزشک ممکن است معاینات فیزیکی و عصبی انجام دهد. با این کار پزشک به دنبال علائم و نشانه‌های یک بیماری یا وضعیتی است که ممکن است باعث سردرد شود، از جمله موارد زیر:
- تب
- عفونت
- فشار خون بالا
- ضعف عضلانی، بی حسی یا گزگز
- خستگی مفرط
- از دست دادن هوشیاری
- مشکلات تعادلی و زمین خوردن‌های مکرر
- مشکلات بینایی (تاری دید، دوبینی، نقاط کور)
- سردرگمی ذهنی یا تغییرات شخصیتی
- تشنج
- سرگیجه
- حالت تهوع و استفراغ
آزمایش‌های عصبی بر ردیابی بیماری‌هایی تمرکز دارند که ممکن است باعث سردرد شوند. اختلال در سیستم عصبی مرکزی ممکن است در ایجاد سردردهای جدی مشکوک باشد.
پس از ارزیابی نتایج تاریخچه سردرد، معاینه فیزیکی و معاینه عصبی، پزشک شما باید بتواند تعیین کند که چه نوع سردردی دارید، آیا مشکل جدی وجود دارد یا خیر و آیا آزمایشات اضافی مورد نیاز است یا خیر.
چه آزمایشاتی برای تشخیص سردرد انجام می‌شود؟
تشخیص علت سردرد معمولاً بر اساس معاینه بالینی و تاریخچه بیمار انجام می‌شود. با این حال، در برخی موارد، آزمایشات تصویربرداری و آزمایش‌های دیگر می‌توانند برای رد بیماری‌های جدی‌تر یا بررسی علل زمینه‌ای سردرد ضروری باشند. هرچند که آزمایشات تصویربرداری همچون سی‌تی اسکن و MRI برای تشخیص مستقیم میگرن، سردردهای خوشه‌ای یا تنشی کارایی ندارند، اما می‌توانند به شناسایی بیماری‌های دیگر که ممکن است منجر به سردرد شده باشند، کمک کنند.
تصویربرداری پزشکی برای تشخیص سردرد
اگر پزشک شما مشکوک باشد که سردردهای شما به یک مشکل جدی‌تر در سیستم عصبی مرکزی مرتبط هستند، ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری زیر را توصیه کند:
-
سی تی اسکن (CT Scan)
این آزمایش با استفاده از اشعه ایکس تصاویر دقیقی از مقاطع مختلف مغز تهیه می‌کند. سی تی اسکن می‌تواند به شناسایی مواردی مانند تومورها، خونریزی‌ها، عفونت‌ها یا سکته مغزی که ممکن است علت سردرد باشند، کمک کند.
-
MRI (تصویربرداری با تشدید مغناطیسی)
MRI از میدان‌های مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق‌تری از بافت‌های نرم مغز استفاده می‌کند. این روش نسبت به سی‌تی اسکن دقت بیشتری دارد و می‌تواند آسیب‌های کوچک‌تر یا ناهنجاری‌های عروقی را نیز شناسایی کند.
آزمایشات خون برای تشخیص سردرد
گاهی پزشک برای تشخیص علت سردردهای مکرر یا شدید، آزمایش‌های خون (آزمایش هماتولوژی) را تجویز می‌کند. این آزمایش‌ها می‌توانند به شناسایی اختلالات سیستمیک و التهابی کمک کنند که ممکن است عامل ایجاد سردرد باشند.
-
آزمایش شمارش کامل خون (CBC)
در آزمایش CBC به بررسی وجود عفونت‌ها، کم‌خونی یا التهابات می‌پردازد. عفونت‌های مزمن یا سطح پایین گلبول‌های قرمز خون (کم‌خونی) می‌توانند از علل ایجاد سردرد باشند.
-
آزمایش‌های التهابی (CRP و ESR)
این آزمایش‌ها میزان التهاب در بدن را اندازه‌گیری می‌کنند. التهاب‌های بالا ممکن است به بیماری‌هایی مانند آرتریت تمپورال (التهاب عروق شریانی گیجگاهی) اشاره کنند که یکی از دلایل سردرد در افراد مسن است.
-
بررسی الکترولیت‌ها و عملکرد کلیه
عدم تعادل الکترولیت‌ها یا اختلالات عملکرد کلیه می‌تواند به بروز سردردهای شدید یا مداوم منجر شود. این آزمایش‌ها برای بررسی سطح مواد شیمیایی موجود در خون و ارزیابی عملکرد کلیه‌ها اهمیت دارند.
-
آزمایش عملکرد تیروئید (TSH)
کم‌کاری یا پرکاری تیروئید از عوامل بالقوه بروز سردردهای مکرر است. آزمایش TSH عملکرد تیروئید را ارزیابی می‌کند و می‌تواند به شناسایی مشکلات مربوط به این غده حیاتی کمک کند.
-
آزمایش سموم و مواد شیمیایی
در مواردی که پزشک به مسمومیت‌های شیمیایی مشکوک است، آزمایشاتی برای بررسی حضور موادی مانند سرب یا جیوه انجام می‌شود. این سموم می‌توانند به سردردهای مزمن و شدید منجر شوند.
سایر آزمایشات مرتبط
علاوه بر تصویربرداری و آزمایش‌های خون، بسته به نوع و شدت سردرد، پزشک ممکن است روش‌های تشخیصی دیگری را نیز بررسی کند:
- پونکسیون کمری (Lumbar Puncture): این آزمایش برای بررسی مایع مغزی-نخاعی انجام می‌شود و می‌تواند به تشخیص عفونت‌های مغزی یا سایر شرایط التهابی کمک کند.
انواع سردرد چگونه درمان می‌شود؟
درمان سردرد بستگی به نوع آن دارد. یکی از مهمترین جنبه‌های درمان سردردهای اولیه، کشف عوامل محرک است. تشخیص این موارد می‌تواند تعداد سردردهای شما را کاهش دهد. هنگامی که محرک‌های خود را شناختید، پزشک می‌تواند درمان را متناسب با بیماری شما انجام دهد. برای مثال، ممکن است زمانی که تنش دارید یا نگران هستید دچار سردرد شوید. مشاوره و تکنیک‌های مدیریت استرس می‌تواند به شما در مدیریت بهتر این محرک کمک کند. با کاهش سطح استرس می‌توانید از سردردهای ناشی از استرس جلوگیری کنید.
هر سردردی نیاز به دارو ندارد. طیف وسیعی از درمان‌ها در دسترس است. بسته به نوع سردرد، فراوانی و علت آن، گزینه‌های درمانی برای انواع سردرد عبارتند از:
- مدیریت استرس.
- بیوفیدبک
- داروها
- درمان وضعیت/علت پزشکی زمینه‌ای
برای درخواست هرگونه مشاوره تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام آزمایش چکاپ سردردهای مزمن، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی تهران لب تماس بگیرید.
آنچه از مقاله «انواع سردرد | علائم، تشخیص و درمان» آموختیم
اگر سردرد شما با عملکرد روزانه شما تداخل دارد یا بر خلق و خوی شما تأثیر می‌گذارد، مهم است که با پزشک خود صحبت کنید. در صورت امکان، سعی کنید احساس خود را هنگام تجربه سردرد یادداشت کنید. زمانی که با پزشک و متخصص صحبت می‌کنید، داشتن گزارشی از سردردها و احساسی که به شما می‌دهد می‌تواند مفید باشد.
اطلاعاتی که در مورد سردرد خود به پزشک می‌دهید مهمترین بخش فرآیند تشخیص است. با دادن هرچه بیشتر اطلاعات ممکن در مورد سردرد خود، به احتمال زیاد به تشخیص و برنامه درمانی دقیقی دست خواهید یافت که به شما کمک می‌کند احساس بهتری داشته باشید.
منبع:
