آزمایش TSH (هورمون محرک تیروئید) یکی از مهم‌ترین و رایج‌ترین آزمایش‌های خون (آزمایش هورمونی) برای بررسی عملکرد غده تیروئید است. این آزمایش سطح هورمون TSH را در خون اندازه‌گیری می‌کند که توسط غده هیپوفیز تولید می‌شود. هورمون TSH نقش مهمی در تنظیم تولید هورمون‌های تیروئید مانند T3 و T4 دارد که برای کنترل متابولیسم بدن ضروری هستند.
اختلال در میزان TSH می‌تواند به مشکلات مختلفی منجر شود؛ از جمله کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) یا پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم). در کم‌کاری تیروئید، میزان TSH بالا می‌رود زیرا بدن تلاش می‌کند تیروئید را تحریک کند تا هورمون‌های بیشتری تولید کند. در مقابل، در پرکاری تیروئید، TSH به‌طور غیرطبیعی کاهش می‌یابد، چرا که غده تیروئید بیش از حد فعال شده و مقدار زیادی هورمون تولید می‌کند.
در ادامه این مقاله از تهران لب، توضیح می‌دهیم که چگونه این آزمایش می‌تواند به تشخیص زودهنگام اختلالات تیروئید کمک کند و پزشکان را در تنظیم درمان مناسب برای بیماران یاری دهد. همچنین، پایش دوره‌ای سطح TSH در افرادی که تحت درمان تیروئید هستند، اهمیت ویژه‌ای دارد تا درمان به درستی تنظیم شود و عوارض جانبی به حداقل برسد.
هورمون محرک تیروئید (TSH) چیست؟
هورمون محرک تیروئید، که به‌اختصار TSH نامیده می‌شود و به آن تیروتروپین نیز گفته می‌شود، هورمونی است که توسط غده هیپوفیز ترشح می‌شود تا غده تیروئید را تحریک کرده و باعث تولید و ترشح هورمون‌های تیروئید یعنی تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3) شود. این دو هورمون نقش حیاتی در حفظ سرعت متابولیسم بدن (یعنی سرعت تبدیل غذا به انرژی و مصرف آن) ایفا می‌کنند. تیروکسین و تری‌یدوتیرونین عملکردهای مهم دیگری نیز دارند که شامل موارد زیر می‌شود:
- عملکرد قلب و دستگاه گوارش
- کنترل عضلات
- رشد و توسعه مغز
- حفظ سلامت استخوان‌ها
هورمون‌ها مواد شیمیایی هستند که با ارسال پیام از طریق جریان خون به اندام‌ها، عضلات و سایر بافت‌ها، وظایف مختلف بدن را هماهنگ می‌کنند. این پیام‌ها به بدن می‌گویند چه کارهایی انجام دهد و چه زمانی انجام دهد.
غده هیپوفیز که مسئول تولید TSH است، یک غده کوچک به اندازه یک نخود است که در پایه مغز، زیر هیپوتالاموس قرار دارد. این غده از دو بخش تشکیل شده است: لوب پشتی و لوب جلویی. لوب جلویی آن هورمون TSH را تولید می‌کند.
غده تیروئید هم یک غده کوچک به شکل پروانه است که در جلوی گردن و زیر پوست قرار دارد. غده هیپوفیز و تیروئید هر دو بخشی از سیستم غدد درون‌ریز بدن هستند.
سطح TSH چگونه کنترل می‌شود؟
سطح هورمون TSH در خون توسط چندین هورمون و غده در سیستم غدد درون‌ریز (اندوکرین) به دقت تنظیم می‌شود. این فرآیند از طریق یک چرخه بازخوردی (feedback loop) انجام می‌گیرد. ابتدا هیپوتالاموس که بخشی از مغز است، هورمونی به نام هورمون آزادکننده تیروئید (TRH) ترشح می‌کند. این هورمون باعث تحریک غده هیپوفیز برای آزادسازی هورمون محرک تیروئید (TSH) می‌شود.
هیپوفیز از طریق دسته‌ای از رگ‌های خونی و اعصاب به هیپوتالاموس متصل است که به آن ساقه هیپوفیزی می‌گویند. هیپوتالاموس نه تنها آزادسازی TRH را کنترل می‌کند، بلکه بسیاری از عملکردهای حیاتی بدن مانند فشار خون، ضربان قلب، دمای بدن و هضم را نیز تنظیم می‌کند. TRH که از هیپوتالاموس ترشح می‌شود، باعث تحریک لوب جلویی هیپوفیز برای ترشح TSH می‌شود. همچنین هیپوتالاموس می‌تواند هورمونی به نام سوماتوستاتین ترشح کند که مانع ترشح TSH از هیپوفیز می‌شود.
TSH پس از ورود به جریان خون، به سلول‌های غده تیروئید پیام می‌دهد تا هورمون‌های تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3) را آزاد کنند. این دو هورمون در صورتی که سطحشان در خون بالا باشد، با ارسال سیگنال‌هایی به هیپوفیز، ترشح بیشتر TSH را متوقف می‌کنند. این فرآیند بازخوردی ادامه می‌یابد؛ هرگاه سطح T4 و T3 کاهش یابد، چرخه دوباره شروع می‌شود.
به دلیل این چرخه بازخوردی، اگر غده تیروئید هورمون‌های زیادی یا کمی تولید کند، سطح TSH تغییر می‌کند. در عین حال، اگر هیپوفیز TSH را بیش از حد یا کمتر از مقدار لازم ترشح کند، عملکرد تیروئید نیز مختل می‌شود. با این حال، لازم به ذکر است که بیشتر اختلالات در سطح TSH ناشی از مشکلات تیروئیدی است تا مشکلات هیپوفیز.
سطح نرمال آزمایش TSH تیروئید چقدر است؟
سطح نرمال آزمایش TSH تیروئید بر اساس سن متفاوت است. به‌طور کلی، محدوده‌های نرمال TSH برای افراد سالم که باردار نیستند، به شرح زیر است:
- نوزادان تا ۵ روزه: 15.2 –7 میکرو واحد بین‌المللی در میلی‌لیتر (uIU/mL)
- نوزادان ۶ تا ۹۰ روزه: 11.0 –72 uIU/mL
- نوزادان ۴ تا ۱۲ ماهه: 8.35 –73 uIU/mL
- کودکان ۱ تا ۶ ساله: 5.97 –7۵.۹۷ uIU/mL
- کودکان ۷ تا ۱۱ ساله: 4.84 – uIU/mL
- نوجوانان ۱۲ تا ۲۰ ساله: 4.3 –51 uIU/mL
- بزرگسالان ۲۱ تا ۹۹ ساله: 4.2۷ –27 uIU/mL
محدوده‌های نرمال ممکن است بسته به آزمایشگاه کمی متفاوت باشد.
محدوده نرمال آزمایش TSH در بارداری
سطح نرمال TSH در دوران بارداری اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا داشتن میزان سالم این هورمون و هورمون‌های دیگر تیروئیدی برای رشد سالم جنین ضروری است. سطح TSH در طول بارداری تغییر می‌کند. به طور کلی محدوده‌های نرمال آزمایش TSH در بارداری به شرح زیر است:
- سه‌ماهه اول (۹ تا ۱۲ هفته): 2.99 –18 میکرو واحد بین‌المللی در میلی‌لیتر (uIU/mL)
- سه‌ماهه دوم: 3.98۱ –11 uIU/mL
- سه‌ماهه سوم: 4.71 –48 uIU/mL
تفسیر آزمایش TSH تیروئید؛ TSH پایین نشانه چیست؟
سطح TSH با استفاده از آزمایش خون اندازه‌گیری می‌شود. تکنسین آزمایشگاهی یک نمونه خون از رگ بازوی شما می‌گیرد و آن را به بخش آزمایش آزمایشگاه ارسال می‌کند. معمولا نیازی به انجام هیچ آمادگی خاصی قبل از این آزمایش ندارید.
آزمایش خون TSH معمولا اولین آزمایشی است که پزشکان در صورت مشاهده علائم مرتبط با مشکلات تیروئید تجویز می‌کنند. این آزمایش به پزشک کمک می‌کند تا وضعیت عملکرد تیروئید شما را ارزیابی کرده و در صورت نیاز درمان مناسبی را آغاز کند.
اگر سطح TSH خیلی پایین باشد، این موضوع به‌طور معمول نشان‌دهنده این است که غده تیروئید هورمون‌های تیروئیدی بیشتری از حد معمول تولید می‌کند. این وضعیت به نام پرکاری تیروئید یا هیپرتیروئیدیسم شناخته می‌شود. چندین وضعیت مختلف می‌توانند به هیپرتیروئیدیسم منجر شوند؛ از جمله بیماری گریوز و ندول‌های تیروئیدی. حدود 9.2 درصد از بزرگسالان در ایران به این عارضه مبتلا هستند.
از آنجا که هورمون‌های تیروئیدی موجب کاهش ترشح TSH می‌شوند، سطوح بالای هورمون تیروئید می‌توانند باعث ایجاد سطح TSH کمتر از حد نرمال شوند. به‌ندرت، مشکلاتی در غده هیپوفیز، مانند آدنوم هیپوفیزی غیرعملکردی، می‌توانند منجر به کاهش سطح TSH و همچنین کاهش سطح هورمون‌های تیروئیدی شوند.
کاهش سطح TSH می‌تواند علائم متعددی به همراه داشته باشد، از جمله افزایش ضربان قلب، کاهش وزن، اضطراب، و بی‌خوابی.
علائم پایین بودن TSH در آزمایش تیروئید
پایین بودن TSH در آزمایش تیروئید معمولا نشان‌دهنده هیپرتیروئیدیسم است. علائم این وضعیت شامل موارد زیر می‌شود:
- ضربان قلب سریع (پالپیشن): افزایش ضربان قلب و احساس تپش در قلب.
- احساس لرزش و یا اضطراب: ممکن است احساس کنید که بدن شما به‌طور غیرقابل کنترل می‌لرزد.
- کاهش وزن غیرقابل‌توضیح همراه با افزایش اشتها: کاهش وزن بدون تغییر در رژیم غذایی یا فعالیت بدنی.
- اسهال و افزایش دفعات اجابت مزاج: مشکلات گوارشی و نیاز به رفتن به دستشویی بیشتر از حد معمول.
- تغییرات بینایی و یا چشمان برجسته: در برخی از موارد، ممکن است با تغییر در دید یا بیرون زدن چشم‌ها مواجه شوید.
- پوست نازک، گرم و مرطوب: تغییرات در وضعیت پوست که ممکن است با احساس گرما و رطوبت همراه باشد.
- تورم و بزرگ شدن گردن: ناشی از بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر).
- اختلال در دوره‌های قاعدگی: نوسانات و عدم منظم بودن در دوره‌های ماهانه.
تفسیر آزمایش TSH؛ بالا بودن سطح TSH
اگر سطح TSH شما بیش از حد باشد، این موضوع ممکن است نشان‌دهنده این باشد که غده تیروئید هورمون‌های کافی تولید نمی‌کند. این وضعیت به نام کم‌کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدیسم شناخته می‌شود. چندین عامل می‌توانند منجر به هیپوتیروئیدیسم شوند، از جمله بیماری هاشیموتو. تقریبا ۵ درصد از بزرگسالان در ایران به این عارضه مبتلا هستند.
هورمون‌های تیروئیدی باعث سرکوب ترشح TSH می‌شوند؛ بنابراین کمبود هورمون تیروئید می‌تواند منجر به تولید بیش از حد TSH توسط هیپوفیز شود. به‌ندرت، مشکلاتی در غده هیپوفیز، مانند آدنوم هیپوفیزی ترشح‌کننده TSH یا شرایط ژنتیکی نادر، می‌توانند منجر به افزایش غیرطبیعی سطح TSH و هورمون‌های تیروئیدی شوند.
علائم بالا بودن TSH در آزمایش تیروئید
سطوح بالای TSH معمولا نشانه‌ای از کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) هستند. علائم این وضعیت شامل موارد زیر می‌شود:
- خستگی: احساس مداوم خستگی و کاهش انرژی.
- بی‌حسی و گزگز در دست‌ها: احساس خواب‌رفتگی یا گزگز در اندام‌ها.
- یبوست: مشکلات گوارشی و اجابت مزاج نامنظم.
- افزایش وزن غیرقابل‌توضیح: افزایش وزن بدون دلیل مشخص.
- افسردگی: احساس غم و بی‌حوصلگی.
- حساسیت به دماهای سرد: عدم توانایی در تحمل هوای سرد.
- کاهش میل جنسی: کاهش علاقه به روابط جنسی.
- قاعدگی‌های مکرر و سنگین: نوسانات و افزایش شدت قاعدگی‌ها.
آزمایش TSH در منزل و شرایط انجام آن
آزمایش TSH (هورمون محرک تیروئید) یکی از آزمایش‌های رایج برای ارزیابی عملکرد غده تیروئید است و به تشخیص کم‌کاری یا پرکاری تیروئید کمک می‌کند. انجام این آزمایش در منزل به کمک کیت‌های خانگی امکان‌پذیر شده است و معمولاً شامل گرفتن یک نمونه خون کوچک از نوک انگشت می‌باشد. پس از نمونه‌گیری، نمونه را می‌توان با کیت‌های مخصوص تست TSH تجزیه و تحلیل کرد یا برای بررسی دقیق‌تر به آزمایشگاه ارسال نمود. برای اطمینان از صحت نتایج، رعایت دستورالعمل‌های کیت، استفاده از تجهیزات استریل، و انجام آزمایش در شرایط بهداشتی الزامی است.
برای درخواست هرگونه مشاوره ژنتیکی تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام آزمایش TSH خون، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی تهران لب تماس بگیرید.
آنچه از مقاله «آزمایش TSH خون | خطر بالا بودن هورمون محرک تیروئید چیست؟» آموختیم
همانوطر که گفتیم، آزمایش TSH یکی از ابزارهای مهم برای ارزیابی عملکرد غده تیروئید است. این آزمایش مشخص می‌کند که آیا غده تیروئید هورمون‌های کافی، مانند T3 و T4، تولید می‌کند یا خیر. در صورتی که این غده به اندازه کافی هورمون تولید نکند، ممکن است به کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) منجر شود، که با علائمی نظیر خستگی، افزایش وزن و حساسیت به سرما همراه است. از سوی دیگر، تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئیدی می‌تواند به پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدیسم) منجر شود. نوسانات در سطح TSH معمولا شایع و قابل درمان هستند، بنابراین پیگیری منظم این آزمایش‌ها برای حفظ سلامت تیروئید بسیار اهمیت دارد. برای انجام آزمایش می‌توانید به آزمایشگاه تهران لب مراجعه کرده و از خدمات آن بهره‌مند شوید.
منبع:
