ایمونوتراپی (ایمنی‌ درمانی) چیست؟

سرطان، یکی از پیچیده‌ترین بیماری‌هایی است که بشر با آن دست و پنجه نرم می‌کند. با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در حوزه پزشکی، یافتن روش‌های درمانی مؤثر و ایمن برای انواع مختلف سرطان همچنان چالشی بزرگ است. در سال‌های اخیر، ایمونوتراپی به‌عنوان یک رویکرد نوآورانه و امیدوارکننده در درمان سرطان مطرح شده است. این روش درمانی با تقویت سیستم ایمنی بدن، به آن توانایی می‌دهد تا سلول‌های سرطانی را شناسایی و از بین ببرد. در واقع، ایمونوتراپی به جای حمله مستقیم به سلول‌های سرطانی، به بدن کمک می‌کند تا خود به جنگ با این بیماری بپردازد. 

در ادامه، با تهران لب همراه باشید تا اطلاعات جامع‌تری در مورد ایمونوتراپی، از جمله انواع مختلف آن، نحوه عملکرد، مزایا و معایب، و همچنین پاسخ به سوالات رایج شما، ارائه شود.

ایمونوتراپی برای چیست؟

ایمونوتراپی یا ایمونو-آنکولوژی (Immuno-oncology) یک روش نوین در درمان سرطان است که از قدرت سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. این روش با استفاده از مواد بیولوژیکی، سلول‌های ایمنی را تقویت می‌کند تا با سلول‌های سرطانی مبارزه کنند. ایمونوتراپی می‌تواند به صورت مستقل یا در ترکیب با سایر روش‌های درمان سرطان استفاده شود.

روش ایمونوتراپی در درمان سرطان چقدر اثرگذار است؟

ایمونوآنکولوژی به عنوان روشی نوین در درمان سرطان، توانسته است نتایج چشمگیری در کاهش توده‌های سرطانی و افزایش طول عمر بیماران ارائه دهد. پیش از ظهور این روش‌های درمانی، تشخیص سرطان‌های پیشرفته، به ویژه سرطان پوست (ملانوما)، عملاً به معنای قطع امید بود. اما امروزه، با بهره‌گیری از قدرت سیستم ایمنی بدن، چشم‌انداز درمان بسیاری از انواع سرطان دگرگون شده است. به طوری که بیش از ۲۰ درصد بیماران مبتلا به سرطان، حتی پس از تشخیص در مراحل پیشرفته، می‌توانند بیش از ۵ سال به زندگی خود ادامه دهند.

استفاده از روش های ایمونوتراپی می‌تواند باعث شود:

• سیستم ایمنی برای تشخیص و حمله به سلول‌های سرطانی تقویت و آموزش دیده شوند.
• سلول‌های ایمنی آمادگی بیشتری برای از بین بردن کنسر داشته باشند.
• بدن بیمار به اجزای اضافی برای پاسخ ایمنی مجهز شود.

چه کسانی به ایمونوتراپی نیاز دارند؟

ایمنی‌درمانی (Immunotherapy) یکی از روش‌های مدرن در مقابله با سرطان است که از سیستم ایمنی بدن برای شناسایی و از بین بردن سلول‌های سرطانی بهره می‌برد. با این وجود، این روش برای همه انواع سرطان مناسب نیست و در تعدادی از سرطان‌های خاص مؤثرتر است. سرطان‌هایی که معمولاً برای درمان با ایمنی‌درمانی مورد هدف قرار می‌گیرند، شامل موارد زیر هستند:

• سرطان پوست (Skin Cancer) به‌ویژه ملانوما (Melanoma)
• سرطان مثانه (Bladder Cancer)
• سرطان کبد (Liver Cancer)
• سرطان پروستات (Prostate Cancer)
• سرطان ریه (Lung Cancer)
• سرطان کلیه (Kidney Cancer)
• سرطان سر و گردن (Head and Neck Cancer)
• سرطان سیستم لنفاوی (Lymphatic System Cancer) از جمله لنفوم (Lymphoma)

در بسیاری از موارد، ایمنی‌درمانی به‌تنهایی مؤثر نیست و به‌عنوان یک درمان مکمل همراه با روش‌های دیگر مانند جراحی (Surgery)، شیمی‌درمانی (Chemotherapy) یا پرتودرمانی (Radiotherapy) استفاده می‌شود. ترکیب این روش‌ها می‌تواند باعث افزایش اثرگذاری درمان و کاهش خطر بازگشت سرطان شود.

دانشمندان هنوز در حال مطالعه برای شناسایی عواملی هستند که پیش‌بینی کنند کدام بیماران بهترین پاسخ را به ایمنی‌درمانی می‌دهند. عواملی مانند نوع سرطان، مرحله بیماری، وضعیت سیستم ایمنی، و جهش‌های ژنتیکی خاص می‌توانند در اثربخشی این روش مؤثر باشند. درک بهتر این عوامل به انتخاب دقیق‌تر بیماران برای این درمان کمک می‌کند.
نکته: ایمونوتراپی برای آلرژی در آلرژی های شدید فصلی موثر می باشد که در آن دوزهای افزایش یابنده ماده‌ آلرژن، طی یک دوره زمانی برای فرد تجویز می‌شود تا کمک کند حساسیت کمتر گردد.

انواع روش های ایمونوتراپی

ایمونوتراپی یا ایمنی ‌درمانی برای درمان سرطان از روش‌های مختلفی بهره می‌برد که در ادامه به توضیح آنها می‌پردازیم:

تعدیل‌کننده‌های سیستم ایمنی (Immune System Modulators)

این دسته از داروها به تقویت و تعدیل عملکرد سیستم ایمنی بدن در مقابله با سرطان کمک می‌کنند. این داروها ممکن است به‌طور مستقیم بر بخش‌های خاصی از سیستم ایمنی تأثیر بگذارند یا به‌صورت گسترده‌تری کل سیستم ایمنی را فعال کنند. مثال‌هایی از این داروها شامل اینترلوکین‌ها (Interleukins) و اینترفرون‌ها (Interferons) هستند که هر کدام به تحریک واکنش‌های ایمنی کمک می‌کنند.

انتقال سلول‌های تی (T-Cell Transfer Therapy)

این روش به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین تکنیک‌های ایمنی‌درمانی شناخته می‌شود. در این روش، لنفوسیت T بیمار که از محل تومور برداشته می‌شوند، در محیط آزمایشگاهی تغییر داده می‌شوند تا توانایی بیشتری در شناسایی و نابودی سلول‌های سرطانی پیدا کنند. پس از تقویت، این سلول‌ها به بدن بیمار تزریق می‌شوند تا به مبارزه مؤثرتر با سرطان کمک کنند. این روش به‌ویژه در موارد پیشرفته سرطان کاربرد دارد.

پادتن‌های مونوکلونال (Monoclonal Antibodies)

پادتن‌های مونوکلونال پروتئین‌هایی هستند که در آزمایشگاه تولید می‌شوند و به طور خاص به سلول‌های سرطانی متصل می‌شوند. این پادتن‌ها به عنوان نشانگر عمل کرده و سلول‌های سرطانی را برای سیستم ایمنی قابل شناسایی می‌کنند. برخی از این پادتن‌ها حتی می‌توانند سمومی را به سلول‌های سرطانی وارد کنند یا آن‌ها را مستقیماً نابود کنند. پادتن‌های مونوکلونال مانند ریتوکسی‌مب (Rituximab) و ترستوزومب (Trastuzumab) در درمان برخی سرطان‌ها مانند سرطان سینه (Breast Cancer) و لنفوم (Lymphoma) کاربرد دارند.

مهارکننده‌های نقاط بازرسی ایمنی (Immune Checkpoint Inhibitors)

سلول‌های ایمنی به‌طور طبیعی مکانیسم‌هایی دارند که واکنش‌های ایمنی بیش از حد را کنترل می‌کنند. مهارکننده‌های نقاط بازرسی ایمنی این مکانیسم‌ها را مسدود کرده و به سیستم ایمنی اجازه می‌دهند تا با شدت بیشتری به سلول‌های سرطانی حمله کند. داروهایی مانند پمبرولیزومب (Pembrolizumab) و نیولومب (Nivolumab) از جمله معروف‌ترین مهارکننده‌های نقاط بازرسی هستند که در درمان سرطان‌هایی مانند سرطان ریه (Lung Cancer) و ملانوما (Melanoma) استفاده می‌شوند.

واکسن‌های درمانی سرطان (Cancer Treatment Vaccines)

واکسن‌های درمانی برخلاف واکسن‌های پیشگیرانه، برای تحریک سیستم ایمنی بدن به منظور مقابله با سرطان طراحی شده‌اند. این واکسن‌ها به سیستم ایمنی آموزش می‌دهند تا سلول‌های سرطانی را شناسایی و نابود کند. واکسن سیپولوسل-T (Sipuleucel-T) یکی از نمونه‌های موفق در این دسته است که برای درمان سرطان پروستات (Prostate Cancer) استفاده می‌شود.

مزایای ایمونوتراپی

ایمنی درمانی به عنوان یکی از روش‌های مؤثر در درمان سرطان به دلیل ویژگی‌ها و نتایج منحصربه‌فرد خود، مزایای زیادی دارد که در بسیاری از موارد از دیگر روش‌های درمانی سنتی مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی مؤثرتر است. در ادامه به مزایای اصلی این روش پرداخته می‌شود:

تأثیرگذاری بالا در برخی سرطان‌ها

ایمنی‌درمانی به خصوص در برخی انواع سرطان‌ها مانند ملانوما (Melanoma)، سرطان ریه (Lung Cancer) و سرطان کلیه (Kidney Cancer)، نتایج بهتری از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی نشان داده است. این روش به طور ویژه در سرطان‌هایی که به دیگر روش‌ها مقاوم هستند، مؤثر بوده و به بیماران امید بیشتری می‌دهد.

استفاده به‌عنوان درمان مکمل (Adjunct Therapy)

ایمنی‌درمانی می‌تواند به عنوان یک درمان مکمل در کنار روش‌های دیگر مانند شیمی‌درمانی (Chemotherapy) یا پرتودرمانی (Radiotherapy) به کار گرفته شود. این ترکیب می‌تواند باعث افزایش کارایی درمان و همچنین کاهش سرعت پیشرفت سرطان در بیماران شود. همچنین، در بسیاری از موارد، ایمنی‌درمانی باعث کاهش اندازه تومور می‌شود که انجام جراحی را نیز تسهیل می‌کند.

عوارض جانبی کمتر نسبت به درمان‌های مرسوم

با مقایسه ایمونوتراپی و شیمی درمانی و پرتودرمانی، یکی از بزرگ‌ترین مزایای ایمنی‌درمانی، عوارض جانبی کمتر نسبت به شیمی‌درمانی و پرتودرمانی است. در حالی که شیمی‌درمانی به سرعت سلول‌های سرطانی و همچنین سلول‌های سالم را هدف قرار می‌دهد، ایمنی‌درمانی به طور اختصاصی سیستم ایمنی بدن را فعال می‌کند تا تنها به سلول‌های سرطانی حمله کند. این انتخاب‌گری منجر به کاهش مشکلاتی همچون ضعف عمومی، تهوع و ریزش مو می‌شود.

رادیوایمونوتراپی (RIT) یک روش درمانی ترکیبی است که شامل ایمنی‌درمانی و پرتودرمانی می‌شود. در این روش، آنتی‌بادی‌های مونوکلونال به مواد رادیواکتیو متصل شده و به بدن تزریق می‌شوند. این آنتی‌بادی‌ها به طور هدفمند به سلول‌های سرطانی متصل می‌شوند و سپس اشعه‌های رادیواکتیو به طور مستقیم سلول‌های سرطانی را از بین می‌برند. این روش برای درمان برخی سرطان‌ها، از جمله سرطان‌های سیستم لنفاوی (Lymphoma) کاربرد دارد و به دلیل دقت بالا، کمتر به سلول‌های سالم آسیب می‌زند.

کاهش احتمال عود سرطان (Recurrence Reduction)

یکی از ویژگی‌های ایمنی‌تراپی، توانایی آن در ایجاد حافظه ایمنی (Immunological Memory) است. سیستم ایمنی پس از درمان، توانایی به یاد آوردن و شناسایی سلول‌های سرطانی را دارد، که این به معنای کاهش احتمال بازگشت یا عود مجدد سرطان است. بیماران پس از درمان ایمنی‌درمانی، از شانس بیشتری برای جلوگیری از بازگشت سرطان برخوردارند.

مدت زمان اثر طولانی‌تر

برخلاف روش‌های مرسوم که ممکن است پس از مدتی کارایی خود را از دست بدهند، ایمنی‌درمانی نتایج طولانی‌تری در کنترل سرطان نشان داده است. برخی بیماران که به خوبی به این درمان پاسخ داده‌اند، حتی پس از اتمام درمان از اثرات مثبت آن برای مدت طولانی بهره‌مند می‌شوند.

عوارض ایمونوتراپی چیست (Immunotherapy Side Effects)

ایمونوتراپی، مانند دیگر روش‌های درمان سرطان نظیر شیمی‌درمانی و پرتودرمانی، ممکن است عوارض جانبی به همراه داشته باشد. این عوارض معمولاً زمانی رخ می‌دهند که سیستم ایمنی بدن بیش از حد فعال شده و به اشتباه به سلول‌ها و بافت‌های سالم حمله می‌کند. نوع و شدت عوارض جانبی می‌تواند در هر فرد متفاوت باشد و بستگی به عوامل متعددی از جمله وضعیت سلامت فرد، نوع و مرحله سرطان، نوع ایمونوتراپی و دوز دارو دارد.

عوارض جانبی ممکن است در طول دوره درمان یا حتی بعد از اتمام درمان بروز پیدا کنند. از آنجایی که نمی‌توان پیش‌بینی کرد چه عوارضی در چه شدت و چه زمانی رخ خواهند داد، آگاهی از این عوارض و اطلاع به پزشک در صورت بروز آن‌ها اهمیت زیادی دارد. برخی از عوارض شایع ایمونوتراپی عبارتند از:

1. عوارض پوستی

• قرمزی، درد، خارش، تورم
• جوش یا دانه‌های پوستی

2. علائم شبه آنفولانزا

• تب و لرز
• ضعف و خستگی
• سرگیجه، حالت تهوع یا استفراغ
• دردهای عضلانی یا مفصلی
• سردرد

3. مشکلات تنفسی

• مشکل در نفس کشیدن
• تنگی نفس یا فشار در قفسه سینه

4. اختلالات فشار خون

• افزایش یا کاهش شدید فشار خون

5. عوارض دیگر

• تورم و افزایش وزن به علت احتباس مایعات
• تپش قلب
• اسهال
• التهاب در اندام‌ها (مانند کبد و کلیه)
• گرفتگی سینوس‌ها

نکته مهم: هرچند این عوارض می‌تواند به علت تحریک بیش از حد سیستم ایمنی ایجاد شود، اغلب این عوارض با توجه و درمان به موقع کنترل می‌شوند. در صورتی که عوارض جانبی شدید یا غیرمنتظره‌ای مشاهده شود، باید به پزشک اطلاع داده شود تا بهترین راهکارهای درمانی ارائه گردد.