بیماری سلیاک (اسهال در زبان عامیانه) یک اختلال خودایمنی است که باعث مشکلاتی در سیستم گوارشی شما می‌شود. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که شما گلوتن مصرف می‌کنید؛ گلوتن پروتئینی است که در گندم، جو، چاودار و برخی غلات دیگر یافت می‌شود. برخلاف مشکل عدم تحمل غذایی معمولی، سلیاک یک بیماری جدی است که باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن به گلوتن واکنش نشان دهد و به اشتباه به سلول‌های روده کوچک حمله کند.
این حمله ایمنی به روده کوچک آسیب می‌رساند و مانع از عملکرد صحیح آن در جذب مواد مغذی می‌شود. در نتیجه، افراد مبتلا به این بیماری ممکن است دچار سوءتغذیه، کمبود ویتامین‌ها و مشکلات سلامتی دیگری شوند. از آنجایی که بیماری سلیاک درمان قطعی ندارد، تشخیص به موقع و رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن برای کنترل علائم و پیشگیری از آسیب‌های بیشتر ضروری است. این بیماری در صورت عدم درمان، می‌تواند به مشکلات جدی‌تری مانند پوکی استخوان، کم‌خونی و مشکلات عصبی منجر شود. بنابراین، آگاهی از علائم و نحوه مدیریت این بیماری می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد کمک کند. بر همین اساس، در ادامه این مقاله از تهران لب، در مورد تشخیص، علائم و درمان بیماری سلیاک توضیح می‌دهیم.
علت بیماری سلیاک چیست؟
بیماری سلیاک (Celiac) یا اسهال، یک اختلال مزمن گوارشی و ایمنی است که به روده کوچک آسیب می‌رساند. این آسیب می‌تواند مانع از جذب ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی از غذاهای مصرفی شود. در نتیجه ممکن است فرد دچار سوءتغذیه و مشکلات جدی دیگر در سلامتی خود گردد.
علت دقیق بیماری سلیاک هنوز به طور کامل مشخص نیست. تحقیقات نشان می‌دهند که این بیماری فقط در افرادی رخ می‌دهد که دارای ژن‌های خاصی هستند و غذاهای حاوی گلوتن مصرف می‌کنند. پژوهشگران در حال مطالعه عوامل دیگری هستند که ممکن است در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند. بیماری سلیاک زمانی تحریک می‌شود که فرد غذاهایی مصرف کند که حاوی گلوتن هستند. گلوتن یک پروتئین است که در گندم، جو، چاودار و برخی غلات دیگر یافت می‌شود. این پروتئین ممکن است در محصولات دیگری مانند ویتامین‌ها و مکمل‌ها، محصولات مراقبت از مو و پوست، خمیردندان و بالم لب نیز وجود داشته باشد.
تفاوت بیماری سلیاک با حساسیت به گلوتن و آلرژی به گندم
بیماری سلیاک با حساسیت به گلوتن متفاوت است. هر دو مشکل به گلوتن مربوط می‌شوند و می‌توانند علائم مشابهی مانند درد شکم و خستگی ایجاد کنند. اما حساسیت به گلوتن باعث آسیب به روده کوچک نمی‌شود، در حالی که بیماری سلیاک این آسیب را به وجود می‌آورد از طرفی آلرژی به گندم نوعی آلرژی غذایی است که با بیماری سلیاک تفاوت دارد. در هر دو مورد، سیستم ایمنی بدن به گندم واکنش نشان می‌دهد. اما در آلرژی به گندم ممکن است علائم متفاوتی مانند خارش چشم‌ها یا مشکل در تنفس مشاهده شود. همچنین، آلرژی به گندم باعث آسیب طولانی‌مدت به روده کوچک نمی‌شود، در حالی که بیماری سلیاک این آسیب را ایجاد می‌کند.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به بیماری سلیاک هستند؟
احتمال ابتلا به بیماری سلیاک در شرایط زیر بیشتر است:
- داشتن یکی از اعضای خانواده مبتلا به سلیاک
- ابتلا به سندرم داون، سندرم ترنر، یا سندرم ویلیامز
- داشتن نژاد سفیدپوست
- زن بودن
افرادی که در یکی از این گروه‌ها قرار می‌گیرند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سلیاک هستند و ممکن است نیاز به بررسی‌های بیشتر و آزمایش‌های تشخیصی داشته باشند.
علائم بیماری سلیاک چیست؟
علائم بیماری سلیاک می‌توانند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند و گاهی اوقات ممکن است به صورت متناوب ظاهر شوند و از بین بروند. برخی افراد ممکن است هیچ علائمی را متوجه نشوند.
علائم گوارشی اسهال
برخی از علائم احتمالی بر سیستم گوارشی تاثیر می‌گذارند. این علائم در کودکان بیشتر از بزرگسالان شایع هستند. علائم گوارشی شامل موارد زیر می‌شوند:
- نفخ (احساس پر بودن یا ورم در شکم)
- اسهال مزمن یا مدفوع چرب، حجیم و با بوی نامطبوع
- یبوست
- گاز معده
- عدم تحمل لاکتوز به دلیل آسیب به روده کوچک
- تهوع و استفراغ
- درد شکم
- کاهش وزن در بزرگسالان یا عدم افزایش وزن کافی در کودکان
علائم خارج از دستگاه گوارش بیماری سلیاک
برخی افراد مبتلا به سلیاک علائمی دارند که بر سایر بخش‌های بدن تأثیر می‌گذارد، از جمله موارد زیر:
- خستگی مفرط
- افسردگی و اضطراب
- تحریک‌پذیری
- درماتیت هرپتی‌فرم (نوعی جوش خارش‌دار همراه با تاول، که عمدتا در بزرگسالان دیده می‌شود)
- درد استخوان یا مفاصل
- مشکلات دهان مانند زخم‌های دهانی یا خشکی دهان
این علائم می‌توانند نشان‌دهنده مشکلات جدی‌تری باشند و لازم است در صورت مشاهده، به پزشک مراجعه شود تا تشخیص و درمان مناسب انجام شود.
بیماری سلیاک چه مشکلات دیگری می‌تواند ایجاد کند؟
با گذشت زمان، بیماری سلیاک ممکن است در صورت عدم درمان منجر به مشکلات سلامتی دیگری شود. موارد زیر از جمله مشکلاتی هستند که در صورت درمان نشدن به موقع بیماری سلیاک در فرد، ممکن است ایجاد شوند:
- سوءتغذیه: به دلیل عدم جذب مواد مغذی از غذا، فرد ممکن است دچار کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی شود.
- کم‌خونی (به‌ویژه کم‌خونی ناشی از فقر آهن): به دلیل کاهش جذب آهن از غذا، کم‌خونی می‌تواند ایجاد شود.
- از دست دادن تراکم استخوان (پوکی استخوان): کمبود کلسیم و ویتامین D می‌تواند به ضعف و شکنندگی استخوان‌ها منجر شود.
- مشکلات سیستم عصبی: این مشکلات می‌توانند شامل سردرد، مشکلات تعادل، یا نوروپاتی محیطی (آسیب به اعصاب محیطی که باعث بی‌حسی و سوزش در دست‌ها و پاها می‌شود) باشند.
- مشکلات تولیدمثل: شامل عدم قاعدگی منظم، سقط جنین و مشکلات ناباروری در زنان و مشکلات مرتبط با سلامت باروری در مردان
تشخیص بیماری سلیاک
اگر پس از مصرف گلوتن دچار مشکلات گوارشی می‌شوید، ممکن است مشکوک به بیماری سلیاک باشید. بسیاری از افراد حساسیت به گلوتن یا محصولات گندم دارند و علائمی مشابه تجربه می‌کنند. با این حال، این حساسیت‌ها معمولا به آسیب جدی به روده‌ها نمی‌انجامند، برخلاف بیماری سلیاک که باعث آسیب به روده کوچک می‌شود. برای تشخیص بیماری سلیاک، پزشک باید به دنبال نشانه‌هایی از آسیب روده باشد.
مهم است که قبل از شروع رژیم غذایی بدون گلوتن، آزمایش‌های لازم را انجام دهید؛ زیرا پس از شروع پرهیز از گلوتن، روده شما شروع به ترمیم می‌کند و این ترمیم می‌تواند شواهد بیماری سلیاک را از بین ببرد. بنابراین برای آگاهی از نوع مراقبت‌های مورد نیاز، باید ابتدا به طور قطعی بیماری تشخیص داده شود.
چگونه پزشکان بیماری سلیاک را تشخیص می‌دهند؟
پزشکان برای تشخیص بیماری سلیاک از دو روش آزمایشی استفاده می‌کنند. معمولا هر دو روش برای تأیید تشخیص استفاده می‌شوند. اولین روش، آزمایش خون است. در این آزمایش پزشک نمونه‌ای از خون شما را برای بررسی آنتی‌بادی‌های گلوتن که باعث آسیب به روده می‌شوند آزمایش می‌کند. سپس برای مشاهده آسیب‌های واقعی، نیاز به نمونه‌برداری (بیوپسی) از روده کوچک دارید.
برای انجام بیوپسی، پزشک متخصص گوارش یک آندوسکوپی از روده کوچک شما انجام می‌دهد. این روش شامل عبور یک دوربین کوچک از طریق بدن شما است. در آندوسکوپی فوقانی، دوربین از طریق دهان وارد روده کوچک می‌شود و پزشک با هدایت دوربین می‌تواند ابزارهایی را برای گرفتن نمونه از روده عبور دهد.
آزمایش‌های اضافی برای تشخیص بیماری سلیاک
پس از تایید بیماری سلیاک، پزشک ممکن است برای بررسی کمبودهای ویتامین و مواد معدنی آزمایش خون برای شما تجویز کند. کمبود شدید برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر بدن شما داشته باشد و ممکن است نیاز به درمان با مکمل‌ها داشته باشید. از جمله کمبودهای شایع می‌توان به کم‌خونی ناشی از فقر آهن، کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین‌ها و کمبود ویتامین D اشاره کرد. همچنین ممکن است سطح الکترولیت‌هایی مانند کلسیم در بدن شما پایین باشد.
درمان بیماری سلیاک چیست؟
بهترین راه درمان بیماری سلیاک، رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن برای تمام عمر است. پایبندی به این رژیم می‌تواند بسیاری از علائم و مشکلات سلامتی ناشی از بیماری سلیاک را درمان یا از آن‌ها پیشگیری کند. در بیشتر موارد، این رژیم می‌تواند به ترمیم آسیب‌های روده کوچک کمک کرده و از آسیب‌های بیشتر جلوگیری کند.
چگونه می‌توان یک رژیم بدون گلوتن را رعایت کرد؟
پزشک ممکن است شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد تا به شما کمک کند رژیم غذایی سالم بدون گلوتن را یاد بگیرید. این متخصص می‌تواند نکات و توصیه‌هایی در مورد غذاهایی که می‌توانید مصرف کنید و آن‌هایی که باید از آن‌ها اجتناب کنید، به شما ارائه دهد.
پرهیز از منابع پنهان گلوتن
علاوه بر اجتناب از غذاهای حاوی گلوتن، باید از منابع پنهان گلوتن نیز خودداری کنید. این منابع می‌توانند شامل برخی از مکمل‌های غذایی، لوازم آرایشی، خمیردندان و محصولات مراقبت شخصی باشند.
برای اطمینان از عدم وجود گلوتن در محصولات، باید برچسب‌های محصولات را با دقت بخوانید. اگر برچسب به وضوح مواد تشکیل‌دهنده را مشخص نمی‌کند، با شرکت تولیدکننده تماس بگیرید و فهرست مواد اولیه را درخواست کنید. هرگز فرض نکنید که یک محصول بدون گلوتن است، مگر اینکه این موضوع به وضوح ذکر شده باشد.
برای درخواست هرگونه مشاوره ژنتیکی تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام آزمایش tTG IgA و EMA IgA، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی تهران لب تماس بگیرید.
آنچه از مقاله «بیماری سلیاک چیست؟ | علت، علائم و تشخیص» آموختیم
تشخیص بیماری سلیاک تغییرات بزرگی در رژیم غذایی و سبک زندگی شما به وجود خواهد آورد و این تغییرات در نهایت به بهبود وضعیت شما کمک می‌کند. قبل از تشخیص، احتمالا گلوتن مصرف می‌کردید و به تدریج به روده کوچک خود آسیب می‌رساندید. ممکن است سال‌ها دچار علائم ناخوشایند و عجیب بوده‌اید بدون اینکه بدانید علت آن چیست. اکنون می‌توانید برای تشخیص قطعی بیماری سلیاک، تحت نظر یک پزشک متخصص در آزماشگاه تهران لب آزمایش‌های لازم را انجام دهید. پس از آن، کنترل بهبود سلامت شما در دست خودتان است؛ با پیروی از یک رژیم غذایی بدون گلوتن، می‌توانید سلامت روده کوچک خود را بازسازی کرده و از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کنید.
منبع:
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/celiac-disease/symptoms-causes/syc-20352220
