آبله مرغان، بیماری پوستی خارش‌داری است که با جوش‌های قرمز رنگ همراه بوده و می‌تواند زندگی روزمره را مختل کند. این بیماری که بیشتر در کودکان شایع است، با وجود اینکه معمولاً خفیف است، می‌تواند باعث ناراحتی و خارش شدید شود. اما آیا می‌دانید آبله مرغان چگونه منتقل می‌شود و چه عوارضی می‌تواند داشته باشد؟ در این مقاله، به بررسی کامل این بیماری، از علل بروز تا روش‌های درمان و پیشگیری خواهیم پرداخت.
آبله مرغان چیست؟
آبله مرغان (chicken pox) عفونتی است که باعث ایجاد بثورات پوستی خارش‌دار و تاول مانند می‌شود. ویروسی به نام واریسلا زوستر (varicella-zoster) باعث ایجاد بیماری آبله مرغان می‌شود. آبله مرغان بسیار مسری است اما امروزه رواج بسیار کمتری دارد نسبت به گذشته دارد؛ زیرا واکسنی وجود دارد که از انسان در برابر این ویروس محافظت می‌کند. کودکان بیشتر مستعد ابتلا به آبله مرغان هستند، اگرچه این امکان وجود دارد که در بزرگسالی هم به آن مبتلا شوید.
آیا همه کودکان آبله مرغان می‌گیرند؟
قبل از اینکه واکسن آبله مرغان در سال 1995 به طور گسترده در دسترس قرار گیرد، تقریباً همه افراد در دوران کودکی به این بیماری مبتلا می‌شدند. اما با پیشرفت علم پزشکی و تولید واکسن، شاهد کاهش چشمگیر موارد ابتلا به آبله مرغان بوده‌ایم. در بسیاری از کشورها، واکسن آبله مرغان جزئی جدایی‌ناپذیر از برنامه‌ی ایمنی‌سازی کودکان شده است و به همین دلیل، میزان ابتلا به این بیماری به طور قابل توجهی کاهش یافته است.
نکته مهمی که باید به آن توجه داشت این است که آبله مرغان یک بیماری مادام العمر است. به عبارت دیگر، اگر فردی یک‌بار به آبله مرغان مبتلا شود، سیستم ایمنی بدن او نسبت به این ویروس مقاوم می‌شود و دیگر به آن مبتلا نخواهد شد. با این حال، افرادی که واکسینه نشده‌اند یا به دلایل مختلف ایمنی کافی در برابر این بیماری ندارند، در هر سنی ممکن است به آبله مرغان مبتلا شوند. جالب است بدانید که بزرگسالانی که به آبله مرغان مبتلا می‌شوند، معمولاً بیماری شدیدتری را تجربه می‌کنند.
مراحل سه‌گانه آبله مرغان
آبله مرغان معمولاً یه مرحله دارد. مراحل آبله مرغان معمولا به شکل ظاهری بثورات اشاره دارد که عبارتند از:
- مرحله 1: راش‌های قرمز و ناهموار که می‌تواند چند روز طول بکشد.
- مرحله 2: بثورات به شکل تاول پر از مایع است. تاول‌ها بعد از حدود یک تا دو روز باز می‌شوند.
- مرحله 3: زمانی است که تاول‌ها پوسته پوسته می‌شوند. این مرحله نیز چند روز طول می‌کشد.
کل مراحل بثورات می‌تواند حداقل تا حدود 10 روز طول بکشد.
آبله مرغان معمولاً از کجا شروع می شود؟
آبله مرغان معمولاً از قسمت هایی از بدن که رگ‌های خونی بیشتری دارند و به ویروس نزدیک‌تر هستند شروع می شود. این نواحی معمولاً شامل صورت، پوست سر و تنه (سینه و پشت) هستند که سپس از آنجا به بقیه بدن، تا انگشتان دست و پا، پخش می‌شود.
دلیل شروع آبله مرغان از این نواحی
- تماس مستقیم با ویروس: اولین تماس با ویروس آبله مرغان اغلب از طریق بینی، دهان یا چشم‌ها صورت می‌گیرد که به همین دلیل، صورت و پوست سر اولین مناطقی هستند که درگیر می‌شوند.
- غدد لنفاوی: غدد لنفاوی در صورت و گردن قرار دارند و ممکن است در انتشار ویروس در بدن نقش داشته باشند.
- دما و رطوبت پوست: پوست صورت و تنه معمولاً گرم‌تر و مرطوب‌تر از سایر نقاط بدن است که ممکن است شرایط را برای رشد ویروس مساعدتر کند.
از چه سنی به آبله مرغان مبتلا می شویم؟
اکنون که واکسنی برای پیشگیری از آبله مرغان وجود دارد، بسیاری از کودکان به آبله مرغان مبتلا نمی‌شوند. اما در افرادی که واکسینه نشده‌اند، در سنین 3 تا 6 سالگی شیوع آبله مرغان بیشتر دیده می‌شود.
علائم آبله مرغان چیست؟
علائم آبله مرغان به راحتی قابل مشاهده است؛ به شکلی که پزشکان اغلب می‌توانند به پوست کودک شما نگاه کنند و بدانند که آیا او آبله مرغان دارد یا خیر. علائم آبله مرغان در بزرگسالان و کودکان تا حدودی مشترک بوده و معمولا به ترتیب زیر رخ می‌دهد:
- تب با درجه پایین
- احساس خستگی
- سردرد
- معده درد که باعث می‌شود تمایلی به خوردن نداشته باشند
- بثورات پوستی ریز و شبیه تاول که بسیار خارش دار است
- جوش‌های پر از مایع
- پوسته پوسته شدن بعد از ترکیدن تاول‌ها
- لکه‌دار شدن پوست
- لکه‌های پوسته که محو می‌شوند
علائم آبله مرغان در کودکان
علائم آبله مرغان در کودکان معمولاً خفیف‌تر است، اما ممکن است برای نوزادان، کودکان و بزرگسالان و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند تهدید‌کننده هم باشد.
موارد زیر شایع‌ترین علائم آبله مرغان است. با این حال، هر کودک ممکن است علائم متفاوتی را تجربه کند. علائم عموماً شامل موارد زیر می‌شود:
- خستگی و تحریک‌پذیری 1 تا 2 روز قبل از شروع بثورات
- بثورات خارش دار و قرمز که به تاول‌های ریز پر از مایع روی تنه، صورت، پوست سر، زیر بغل، روی بازوها و پاها و داخل دهان تبدیل می‌شود.
- تب
- احساس بیماری
- کاهش اشتها
- درد عضلانی و مفاصل (یک یا هردو)
- سرفه
- آبریزش بینی
آبله مرغان چگونه پخش می‌شود؟
کودکان در هر سنی ممکن است به آبله مرغان مبتلا شوند. پس از قرار گرفتن در معرض آبله مرغان، ممکن است کودک شما یک تا سه هفته قبل از اینکه احساس بیماری کند، خوب به نظر برسد. کودکان می‌توانند ویروس را از یک تا دو روز قبل از بروز هرگونه نشانه‌ای از بیماری تا زمانی که تمام تاول‌ها پوسته پوسته پخش کنند.
راه‌های انتقال آبله مرغان شامل موارد زیر می‌شود:
- تماس با کسی که آبله مرغان دارد.
- از طریق تنفس هوای فرد مبتلا که عطسه یا سرفه می‌کند.
- تماس با مایعات چشم، بینی یا دهان کودک آلوده.
چه کسانی در خطر ابتلا به آبله مرغان هستند؟
اگر تاکنون به آبله مرغان مبتلا نشده باشید، در خطر ابتلا به آبله مرغان هستید! حتی اگر در اطراف کودکان باشید یا در مدرسه یا مهدکودک کار کنید، خطر ابتلای شما به این بیماری بیشتر هم می‌شود.
عوارض جانبی آبله مرغان
عوارض آبله مرغان معمولاً بسیار نادر است، اما در هر صورت ممکن است عوارض جانبی زیر بر اثر ابتلا به آبله مرغان مشاهده شود:
- عفونت‌های باکتریایی پوست، خون و بافت‌های نرم بدن
- آنسفالیت یا سندرم ری
- ذات الریه
- کم آبی بدن
- مشکلات مربوط به نحوه لخته شدن خون
- مشکلات کبدی
زمانی که آبله مرغان بیشتر در کل جهان شایع بود، کودکان سالم هم به طور کلی موارد خفیفی از آبله مرغان را داشتند. اما علائم آبله مرغان در بزرگسالان و افراد بالای 18 سال می‌تواند جدی‌تر و خطرناک‌تر باشد.
آیا آبله مرغان می تواند کشنده باشد؟
خیلی بعید است که فردی از آبله مرغان بمیرد. اکثر افراد بدون عارضه جدی بهبود می‌یابند. اکثر کسانی که بر اثر آبله مرغان می‌میرند، افراد بالغ هستند. جالب است بدانید که در سال 2022، کمتر از 30 مورد مرگ‌و‌میر ناشی از آبله مرغان در ایالات متحده و کمتر از 1400 مورد بستری شدن در بیمارستان گزارش شده است.
چه کسانی بیشتر در معرض عوارض آبله مرغان هستند؟
کودکان سالمی (بدون مشکلات و بیماری‌های دیگر) که به آبله مرغان مبتلا می شوند معمولا عوارض جدی ندارند. با این حال، داشتن یک مورد شدید آبله مرغان می‌تواند برای موارد زیر خطرناک‌تر باشد:
- نوزادانی که والدین آنها آبله مرغان نگرفته‌اند یا واکسن دریافت نکرده‌اند
- افراد بارداری که آبله مرغان نداشتند (علائم آبله مرغان در افراد باردار هم معمولا شدیدتر است)
- همه افراد بالای 18 سال
- افراد مبتلا به اختلالات سیستم ایمنی
- افراد مبتلا به سرطان یا HIV یا ایدز
- افرادی که تحت شیمی درمانی هستند
- افرادی که پیوند عضو داشته‌ند
اگر کودک ما آبله مرغان گرفت چه کارهایی باید انجام دهیم؟
اطمینان حاصل کنید که کودک شما به اندازه کافی استراحت می‌کند و مایعات دریافت می‌کند. آبله مرغان در عرض یکی دو هفته خود به خود از بین می‌رود. برای اینکه کودکتان کمتر احساس خارش کند، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- یک پارچه خنک و مرطوب را روی بثورات قرار دهید
- کودک خود را خنک نگه دارید
- فرزندتان را تشویق کنید که بثورات را نخاراند. ناخن‌های کودک را کوتاه کنید تا نتوانند جوش‌ها را خراش دهد
- لوسیون حاوی آنتی هیستامین را روی بثورات بمالید
- به کودک خود یک نوع آنتی هیستامین بدون نسخه (OTC) بدهید. دیفن هیدرامین و ستیریزین دو نمونه از آنتی‌هیستامین‌های OTC هستند.
- هر روز به کودک خود یک حمام یا دوش آب خنک بدهید
- برای جلوگیری از کم‌آبی به کودک خود آب و مایعات فراوان بدهید
- به کودکتان آسپرین ندهید؛ آسپرین می تواند به کودکان تب‌دار آسیب برساند
آبله مرغان چه مدت مسری است؟
آبله مرغان تا زمانی که تمام برجستگی‌های بدن شما دلمه شود مسری است. اگر تاول‌های پر از مایعی دارید که شکسته یا پوسته پوسته نشده است، همچنان می‌توانید ویروس را پخش کنید. لازم به ذکر است که آبله مرغان معمولا پس از 10 تا 14 روز از بین می‌رود.
آزمایشات تشخیص بیماری آبله مرغان چیست؟
تشخیص آبله مرغان معمولاً بر اساس علائم بالینی و ظاهر بثورات پوستی انجام می‌شود. با این حال، در مواردی که تشخیص با مشاهده علائم به‌تنهایی دشوار باشد، آزمایشات خاصی برای تأیید وجود ویروس انجام می‌شود.
واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR)
PCR یکی از مفیدترین آزمایش‌های تشخیصی برای تأیید وجود ویروس واریسلا زوستر (VZV) در موارد مشکوک به آبله مرغان و زونا است. این آزمایش به‌صورت سریع و دقیق می‌تواند DNA ویروس را در ضایعات پوستی از جمله تاول‌ها، زخم‌ها و ضایعات ماکولوپاپولار شناسایی کند.
نمونه‌های مناسب برای آزمایش PCR بهترین نمونه‌ها برای آزمایش PCR، ضایعات وزیکولار (تاولی) یا زخم‌های موجود روی پوست هستند. جمع‌آوری نمونه از ضایعات ماکولوپاپولار در افرادی که واکسینه شده‌اند، ممکن است چالش‌برانگیز باشد. اما یک مطالعه نشان داده که در صورتی که نمونه‌برداری با تکنیک مناسب انجام شود، این ضایعات نمونه‌های قابل اعتمادی برای شناسایی VZV هستند.
سایر منابع مانند ترشحات نازوفارنژیال، بزاق، ادرار، شستشوی برونشیال و مایع نخاعی کمتر نمونه‌های مناسبی برای آزمایش هستند و اغلب منجر به نتایج منفی کاذب می‌شوند.
آزمایش‌های DFA، کشت ویروس و اسمیر Tzanck
از دیگر روش‌های تشخیص ویروس آبله مرغان می‌توان به آزمایش آنتی‌بادی فلورسانس مستقیم (DFA) و کشت ویروسی اشاره کرد. با این حال، این روش‌ها به دلیل حساسیت کمتر نسبت به PCR معمولاً توصیه نمی‌شوند. کشت ویروس به‌ویژه زمان بیشتری برای ارائه نتایج نیاز دارد.
آزمایش اسمیر Tzanck نیز مانند DFA سریع است، اما به دلیل حساسیت کم و عدم توانایی شناسایی اختصاصی VZV توصیه نمی‌شود. از طرفی، پروتکل‌های PCR سریع می‌توانند ظرف یک روز نتیجه بدهند.
آزمایش‌های سرولوژیک
آزمایش‌های سرولوژیک کاربرد محدودی در تشخیص زونا دارند و تنها زمانی باید استفاده شوند که نمونه‌های مناسب برای PCR در دسترس نباشند. آزمایش‌های سرولوژیک IgM کمتر از PCR حساس هستند و شواهدی از عفونت فعال VZV ارائه می‌دهند.
با این حال، این آزمایش نمی‌تواند بین عفونت اولیه و فعال‌سازی مجدد تمایز قائل شود، زیرا آنتی‌بادی‌های IgM در هر بار تماس با ویروس تولید می‌شوند. این آزمایش‌ها همچنین از نظر ویژگی (specificity) ضعیف هستند.
نمونه‌های مناسب برای آزمایش‌های سرولوژیک استفاده از سرم حاد و نقاهت برای اندازه‌گیری آنتی‌بادی IgG نیز کاربرد محدودی دارد. اگرچه این آزمایش دارای ویژه‌گی بالا برای آبله مرغان است، اما به اندازه PCR حساس نیست. افراد با سابقه واکسیناسیون یا بیماری قبلی ممکن است سطح بالای آنتی‌بادی داشته باشند و نتوانند افزایش چهار برابری در سطح آنتی‌بادی‌ها را نشان دهند. این روش همچنین به دلیل نیاز به دو نوبت ویزیت، محدودیت‌های بیشتری دارد. از طرفی، یک نتیجه مثبت IgG به‌تنهایی نمی‌تواند وجود بیماری آبله مرغان را تأیید کند.
نکته: این آزمایش‌ها به‌ویژه در موارد مشکوک یا در بیمارانی با ضعف سیستم ایمنی که علائم نامتعارف دارند، انجام می‌شود.
برای درخواست هرگونه مشاوره تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام آزمایش VZV IgG/IgM (واریسلا زوستر)، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی تهران لب تماس بگیرید.
چه زمانی در مورد آبله مرغان باید به پزشک مراجعه کرد؟
همانطور که گفته شد، آبله مرغان یک بیماری جدی نیست و فقط خارشی که در پوست ایجاد می‌کند شدیدا آزادهنده است. اگر فکر می‌کنید ممکن است شما یا فرزندتان به آبله مرغان مبتلا شده باشید، به پزشک مراجعه کنید. در اغلب موارد آبله مرغان با معاینه بثورات و سایر علائم قابل تشخیص است. برای جلوگیری از آلوده شدن دیگران در اتاق انتظار، توصیه می‌شود که از قبل برای قرار ملاقات تماس بگیرید.
منبع:
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/chickenpox/symptoms-causes/syc-20351282
