آزمایش HbA1C یا همان تست هموگلوبین گلیکوزیله، یکی از مهم‌ترین ابزارهای تشخیصی و پایش برای مدیریت بیماری دیابت است. این آزمایش نشان‌دهنده میانگین سطح قند خون در طول ۲ تا ۳ ماه گذشته است و اطلاعات دقیقی را درباره کنترل قند خون به بیماران و پزشکان ارائه می‌دهد. برخلاف آزمایش‌های روزانه قند خون که تنها سطح لحظه‌ای قند را نشان می‌دهند، HbA1C با ارزیابی تغییرات طولانی‌مدت، دیدگاهی جامع‌تر و کاربردی‌تر در اختیار قرار می‌دهد.
در این مقاله از تهران لب، به طور کامل با مفهوم آزمایش HbA1C، اهمیت آن در مدیریت دیابت، نحوه انجام این آزمایش و تفسیر نتایج آن آشنا خواهیم شد.
HbA1C در آزمایش خون چیست؟
گلوکز (قند) عمدتا از کربوهیدرات‌های موجود در غذاها و نوشیدنی‌هایی که مصرف می‌کنید تامین می‌شود. این ماده منبع اصلی انرژی بدن شما است. خون شما گلوکز را به تمام سلول‌های بدن می‌رساند تا برای تولید انرژی استفاده شود.
چندین فرآیند بدنی کمک می‌کنند تا سطح قند خون شما در محدوده سالم باقی بماند. انسولین، هورمونی که توسط پانکراس تولید می‌شود، یکی از مهم‌ترین عوامل در حفظ سطح قند خون سالم است.
آزمایش HbA1C میانگین میزان گلوکز (قند) خون شما را طی سه ماه گذشته اندازه‌گیری می‌کند. نتیجه این آزمایش به صورت یک درصد گزارش می‌شود؛ هرچه این درصد بیشتر باشد، نشان‌دهنده سطح بالاتر قند خون شما در طول این مدت است.
آزمایش HbA1C یک تست خون ساده است که توسط پزشکان در موارد زیر تجویز می‌شود:
- تشخیص پیش‌دیابت
- کمک به تشخیص دیابت نوع ۲ (دیابت پنهان)
- بررسی میزان اثربخشی برنامه مدیریت دیابت در افرادی که به دیابت نوع ۱ یا نوع ۲ مبتلا هستند. سطح A1C به شما و پزشکتان کمک می‌کند تا بدانید آیا نیاز به تغییر در استراتژی درمانی دارید یا خیر.
متخصصان دو روش برای انجام آزمایش HbA1C دارند:
- نمونه‌گیری از ورید: یک نمونه خون از ورید شما توسط یک تکنسین گرفته و برای تحلیل به آزمایشگاه ارسال می‌شود (این روش متداول‌ترین شکل انجام آزمایش است).
- نمونه‌گیری از نوک انگشت: در این روش، از طریق یک سوزن کوچک مقداری خون از نوک انگشت شما گرفته می‌شود. نتیجه این آزمایش معمولا ظرف چند دقیقه آماده می‌شود، اما این روش تنها برای بررسی مدیریت بیماری استفاده می‌شود و برای تشخیص مناسب نیست.
آزمایش خون وریدی معمولا دقت بیشتری نسبت به آزمایش خون نوک انگشت دارد.
نام‌های دیگر آزمایش HbA1C شامل موارد زیر است:
- هموگلوبین A1C
- HbA1C
- هموگلوبین گلیکوزیله
- آزمایش گلیکوهموگلوبین
اگر سطح قند خون شما به طور مداوم بالا باشد (هیپرگلیسمی) و نتیجه آزمایش HbA1C نیز بالا باشد، معمولا نشان‌دهنده وجود دیابت است. دیابت زمانی ایجاد می‌شود که پانکراس شما انسولین تولید نکند، به اندازه کافی انسولین تولید نکند، یا بدن شما از انسولین به درستی استفاده نکند.
چه زمانی به آزمایش HbA1C نیاز داریم؟
اگر دیابت دارید، باید آزمایش HbA1C را دو بار یا بیشتر در سال انجام دهید تا ببینید برنامه مدیریت دیابت شما چقدر موثر است. تیم پزشکی شما دقیقا مشخص می‌کند که چند وقت یکبار باید این آزمایش را انجام دهید. اگر هنوز تشخیص دیابت برای شما داده نشده است، ممکن است پزشک این آزمایش را در صورتی تجویز کند که علائم دیابت داشته باشید، از جمله موارد زیر:
- تشنگی شدید (پلی‌دیپسیا)
- افزایش ادرار
- تاری دید
- خستگی یا احساس دائمی خستگی
همچنین ممکن است برای غربالگری دیابت نوع ۲ این آزمایش را انجام دهید، به خصوص اگر در معرض خطر ابتلا به این بیماری باشید. عوامل خطر شامل موارد زیر است:
- سابقه خانوادگی دیابت نوع ۲
- سابقه شخصی دیابت بارداری
- چاقی
- کمبود فعالیت یا ورزش
- سن بالای ۳۵ سال
آزمایش HbA1C چگونه محاسبه می‌شود؟
آزمایش HbA1C به هموگلوبین وابسته است. هموگلوبین بخشی از گلبول قرمز است که وظیفه حمل اکسیژن در سراسر بدن را بر عهده دارد. زمانی که گلوکز در خون وجود دارد، به هموگلوبین متصل می‌شود. این فرآیند گلیکاسیون نامیده می‌شود. هرچه مقدار گلوکز در خون بیشتر باشد، اتصال بیشتری به هموگلوبین انجام می‌شود. این اتصال تا حدود سه ماه، یعنی مدت زمانی که میانگین طول عمر گلبول قرمز است، باقی می‌ماند.
آزمایش HbA1C میانگین میزان گلوکزی را که در طول زمان به هموگلوبین متصل شده است، اندازه‌گیری می‌کند. از آنجا که این آزمایش سطح گلوکز را در یک بازه زمانی اندازه‌گیری می‌کند، اطلاعات بیشتری در مقایسه با آزمایش‌های قند خون لحظه‌ای ارائه می‌دهد.
فرایند آزمایش HbA1C
در طول آزمایش HbA1C که از طریق نمونه‌گیری از ورید (خون‌گیری) انجام می‌شود، مراحل زیر را تجربه خواهید کرد:
- روی صندلی می‌نشینید و فرد نمونه‌گیر (فلبوتومیست) بازوی شما را برای یافتن ورید مناسب بررسی می‌کند. معمولا این ورید در قسمت داخلی بازو و نزدیک به آرنج قرار دارد.
- پس از یافتن ورید، محل موردنظر را تمیز و ضدعفونی می‌کنند.
- سپس یک سوزن کوچک را وارد ورید شما می‌کنند تا نمونه خون بگیرند. ممکن است کمی احساس نیشگون یا درد خفیف داشته باشید.
- پس از وارد کردن سوزن، مقدار کمی خون در یک لوله آزمایش جمع‌آوری می‌شود.
- وقتی نمونه خون کافی برای آزمایش جمع شد، سوزن برداشته شده و یک پنبه یا گاز استریل روی محل قرار داده می‌شود تا خونریزی متوقف شود.
- در نهایت، یک چسب زخم روی محل قرار داده می‌شود و آزمایش تمام می‌شود.
در طول آزمایش HbA1C با استفاده از سوزن انگشتی (پریک انگشت)، مراحل زیر را انتظار داشته باشید:
- پزشک یا پرستار از شما می‌پرسد که کدام انگشت را برای نمونه‌گیری ترجیح می‌دهید.
- نوک انگشت شما را با یک پنبه آغشته به الکل ضدعفونی می‌کنند و با یک سوزن کوچک به نام لانست، که معمولا در یک دستگاه پلاستیکی کوچک قرار دارد، انگشتتان را می‌خراشند.
- نوک انگشت را فشار می‌دهند تا یک قطره خون ایجاد شود و آن را در یک ظرف پلاستیکی کوچک جمع‌آوری می‌کنند.
- پس از جمع‌آوری خون کافی برای آزمایش، یک پنبه یا گاز استریل به شما می‌دهند تا روی نوک انگشت خود فشار دهید و خونریزی را متوقف کنید.
- نتایج معمولا ظرف چند دقیقه آماده می‌شوند.
خطرات آزمایش HbA1C چیست؟
آزمایش خون بخش بسیار رایج و ضروری از تست‌ها و غربالگری‌های پزشکی است و آزمایش HbA1C نیز از این قاعده مستثنا نیست. انجام این آزمایش، چه از طریق نمونه‌گیری از ورید و چه از طریق پریک انگشت، با خطر بسیار کمی همراه است.
ممکن است در محل خون‌گیری یا پریک انگشت احساس ناراحتی خفیف یا کبودی داشته باشید، اما این عوارض معمولا به سرعت برطرف می‌شوند و نیازی به نگرانی نیست.
تفسیر نتایج آزمایش A1C
نتیجه آزمایش HbA1C به صورت درصد گزارش می‌شود. این عدد نشان‌دهنده درصد هموگلوبین‌هایی است که گلیکوزیله شده‌اند، یعنی گلوکز به آن‌ها متصل شده است. هرچه این درصد بیشتر باشد، سطح قند خون شما در چند ماه گذشته بالاتر بوده است.
برای تشخیص، سطوح A1C به شرح زیر تفسیر می‌شوند:
- کمتر از ۵.۷٪: نشان می‌دهد که شما دیابت ندارید.
- بین ۵.۷٪ تا ۶.۴٪: نشان‌دهنده پیش‌دیابت است.
- ۶.۵٪ یا بیشتر: معمولا نشان‌دهنده دیابت نوع ۲ (یا نوع ۱) است.
اگر قبلا دیابت تشخیص داده شده است، نتیجه A1C به شما و پزشکتان کمک می‌کند تا ارزیابی کنید که برنامه مدیریت دیابت شما در سه ماه گذشته چقدر موثر بوده است. این مدیریت ممکن است شامل داروهای خوراکی، تزریق انسولین، نظارت بر سطح قند خون و/یا تغییرات در سبک زندگی مانند رژیم غذایی و ورزش باشد. نتیجه A1C می‌تواند مشخص کند که آیا نیاز به تغییر در برنامه درمانی خود دارید یا خیر.
یادآوری این نکته مهم است که A1C شما (در صورت ابتلا به دیابت) یک میانگین است و تنها نمایی از سطح قند خون شما در طول چند ماه ارائه می‌دهد. این عدد نه یک نمره است و نه تنها عامل تعیین‌کننده برای این‌که آیا سبک زندگی سالمی دارید. A1C در طول زندگی شما تغییر خواهد کرد، و اگر نیاز باشد، همیشه می‌توانید گام‌هایی برای بهبود مدیریت دیابت و کاهش سطح A1C خود بردارید.
مقدار نرمال A1C چقدر است؟
برای افراد بدون دیابت، مقدار نرمال A1C کمتر از ۵.۷٪ است.
برای افراد مبتلا به دیابت، محدوده نرمال و سالم به اهداف درمانی و دسترسی شما به داروها و ابزارهای مدیریت دیابت بستگی دارد. شما و پزشکتان به طور مشترک یک محدوده A1C را که باید هدف شما باشد، تعیین خواهید کرد. این محدوده ممکن است در طول زندگی شما تغییر کند.
به طور کلی، انجمن دیابت آمریکا توصیه می‌کند که هدف برای اکثر بزرگسالان مبتلا به دیابت، دستیابی به A1C برابر با ۷٪ یا کمتر باشد.
اهداف A1C شما ممکن است بالاتر از ۷٪ تعیین شود اگر:
- دچار افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) شوید یا توانایی حس کردن این افت‌ها را نداشته باشید (نا‌آگاهی هیپوگلیسمی).
- به عوارض پیشرفته دیابت مانند بیماری مزمن کلیه، مشکلات عصبی یا بیماری‌های قلبی-عروقی مبتلا باشید.
از سوی دیگر، پزشکان معمولا توصیه می‌کنند که افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ که باردار هستند، تلاش کنند A1C خود را در طول دوران بارداری در سطح ۶.۵٪ یا کمتر نگه دارند. این کار برای کاهش خطرات احتمالی سلامتی برای جنین و پیشگیری از ماکروزومیای جنینی (بزرگ شدن بیش از حد جنین) انجام می‌شود.
آزمایش HbA1C در منزل و شرایط انجام این آزمایش در منزل
آزمایش HbA1C در منزل یک گزینه مناسب برای افرادی است که نمی‌خواهند یا نمی‌توانند به آزمایشگاه مراجعه کنند. آزمایشگاه تهران لب این امکان را برای بیماران فراهم کرده است که آزمایش HbA1C را در منزل انجام دهند. کارشناسان این آزمایشگاه با حضور در محل، نمونه خون را از بیمار گرفته و پس از بررسی‌های لازم، نتیجه را در کوتاه‌ترین زمان ممکن اعلام می‌کنند.
این روش به دلیل راحتی و عدم نیاز به مراجعه به آزمایشگاه، برای افرادی که شرایط خاصی دارند یا زمان کافی برای رفت‌وآمد ندارند، بسیار مفید است. همچنین، این نوع آزمایش در منزل به حفظ حریم شخصی و کاهش استرس بیمار کمک می‌کند. از مزایای دیگر آن می‌توان به صرفه‌جویی در وقت و دسترسی آسان به نتایج سریع اشاره کرد. البته دقت این آزمایش‌ها ممکن است در مقایسه با آزمایش‌های آزمایشگاهی اندکی متفاوت باشد، اما برای پایش مستمر سطح HbA1C در افراد دیابتی بسیار کاربردی است.
برای درخواست هرگونه مشاوره تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام آزمایش HbA1C، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی تهران لب تماس بگیرید.
آنچه از مقاله «آزمایش HbA1C چیست؟ + تفسیر A1C هموگلوبین» آموختیم
نتیجه غیر طبیعی آزمایش HbA1C می‌تواند به تشخیص بیماری دیابت کمک کند و نشان‌دهنده نیاز به تغییرات در سبک زندگی یا درمان برای کنترل قند خون باشد. این آزمایش علاوه بر کاربردهای تشخیصی، به عنوان ابزاری برای پایش مستمر وضعیت دیابت و ارزیابی اثربخشی درمان‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین، آزمایش HbA1C در منزل یک گزینه مناسب برای کسانی است که به دلایل مختلف نمی‌توانند به آزمایشگاه مراجعه کنند، در حالی که دقت آن ممکن است کمی پایین‌تر از آزمایش‌های آزمایشگاهی باشد.
با استفاده از آزمایش HbA1C، پزشکان می‌توانند به طور دقیق‌تر و به مدت طولانی‌تری کنترل وضعیت قند خون را پیگیری کنند و بر اساس آن، درمان‌های بهتری را تجویز کنند. این ابزار تشخیصی برای افرادی که از دیابت رنج می‌برند، به ویژه کسانی که به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند، نقش بسیار مهمی در مدیریت بیماری ایفا می‌کند.
مطالعه بیشتر: آزمایش FBS (آزمایش قند خون ناشتا) چیست؟
منبع:
https://medlineplus.gov/lab-tests/hemoglobin-a1c-hba1c-test/
