افت قند خون یا هیپوگلیسمی، یکی از مشکلات شایع در افراد مبتلا به دیابت است، اما ممکن است در افراد بدون دیابت نیز رخ دهد. این وضعیت نیاز به توجه فوری دارد و معمولا با مصرف کربوهیدرات‌ها درمان می‌شود. اگر هیپوگلیسمی به موقع مدیریت نشود، می‌تواند عوارض جدی و حتی تهدیدکننده‌ای برای زندگی ایجاد کند. در این مقاله از تهران لب، به بررسی علل، علائم و روش‌های درمان این وضعیت می‌پردازیم.
هیپوگلیسمی چقدر شایع است؟
گلوکز (قند) عمدتا از کربوهیدرات‌هایی که در غذاها و نوشیدنی‌ها مصرف می‌کنید، به دست می‌آید. این ماده منبع اصلی انرژی بدن شما است. خون شما گلوکز را به تمام سلول‌های بدن منتقل می‌کند تا برای تأمین انرژی مورد استفاده قرار گیرد. گلوکز به‌ویژه برای مغز بسیار مهم است، زیرا منبع اصلی انرژی آن محسوب می‌شود.
اگر دیابت نداشته باشید، فرآیندهای طبیعی بدن به تنظیم سطح گلوکز خون در محدوده سالم کمک می‌کنند. انسولین، هورمونی که توسط پانکراس تولید می‌شود، یکی از مهم‌ترین عوامل در حفظ سطح سالم قند خون است. گلوکاگون نیز یکی دیگر از هورمون‌های مهم در این فرآیند است.
افراد مبتلا به دیابت برای حفظ سطح قند خون خود در محدوده مناسب، نیاز به استفاده از داروهای دیابتی خوراکی، انسولین مصنوعی، و یا تغییرات در سبک زندگی دارند.
افت قند خون معمولا به دلیل انسولین بیش از حد رخ می‌دهد – چه بدن به طور طبیعی انسولین زیادی تولید کند و چه فرد مقدار زیادی انسولین مصنوعی تزریق کند. سایر مشکلات هورمونی و متابولیکی نیز می‌توانند باعث کاهش قند خون شوند.
وقتی سطح قند خون از محدوده سالم پایین‌تر می‌آید، علائمی مانند لرزش و تپش قلب سریع ایجاد می‌شود و اگر قند خون بیش از حد پایین برود، ممکن است تهدیدکننده زندگی باشد. این به این دلیل است که مغز شما برای عملکرد صحیح به تأمین مداوم گلوکز نیاز دارد و بدون گلوکز کافی، مغز نمی‌تواند به درستی کار کند.
هیپوگلیسمی زمانی اتفاق می‌افتد که سطح قند (گلوکز) در خون شما به زیر محدوده‌ای که برای بدنتان سالم است کاهش یابد. این وضعیت به نام‌های افت قند خون یا کاهش گلوکز خون نیز شناخته می‌شود. هیپوگلیسمی در میان افراد مبتلا به دیابت، به‌ویژه دیابت نوع ۱، شایع است.
برای اکثر افراد مبتلا به دیابت، هیپوگلیسمی زمانی رخ می‌دهد که سطح قند خون کمتر از ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) یا ۳.۹ میلی‌مول در لیتر (mmol/L) باشد.
برای بیشتر افراد بدون دیابت، هیپوگلیسمی زمانی است که سطح قند خون کمتر از ۵۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) یا ۳.۱ میلی‌مول در لیتر (mmol/L) باشد.
هیپوگلیسمی نیاز به درمان فوری دارد و با خوردن یا نوشیدن مواد قندی یا کربوهیدرات‌ها کنترل می‌شود. هیپوگلیسمی شدید می‌تواند خطرناک باشد و نیاز به تزریق گلوکاگون اورژانسی و/یا مداخله پزشکی دارد.
هیپوگلیسمی در میان افراد مبتلا به دیابت، به‌ویژه کسانی که برای مدیریت بیماری از انسولین استفاده می‌کنند، شایع است.
یک مطالعه نشان داده است که ۴ نفر از هر ۵ فرد مبتلا به دیابت نوع ۱ و تقریبا نیمی از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ که انسولین مصرف می‌کنند، حداقل یک بار در طول یک دوره چهار هفته‌ای دچار افت قند خون شده‌اند.
افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ که از داروهای خوراکی دیابت مانند مگلیتینید یا سولفونیل‌اوره استفاده می‌کنند نیز در معرض خطر بیشتری برای افت قند خون قرار دارند.
اگرچه ممکن است بدون ابتلا به دیابت نیز هیپوگلیسمی را تجربه کنید، اما این وضعیت نادر است.
علائم و نشانه‌های هیپوگلیسمی (افت قند خون) چیست؟
علائم هیپوگلیسمی می‌توانند به سرعت شروع شوند و از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. حتی یک فرد ممکن است در هر دوره افت قند خون علائم متفاوتی را تجربه کند. نشانه‌های هیپوگلیسمی ناخوشایند هستند، اما هشداری خوب برای اقدام فوری پیش از افت بیشتر قند خون محسوب می‌شوند. این نشانه‌ها شامل موارد زیر است:
- لرزش یا رعشه
- ضعف
- تعریق و احساس سرما
- گرسنگی شدید (پلی‌فاژی)
- ضربان قلب سریع‌تر
- سرگیجه یا احساس سبکی سر
- گیجی یا مشکل در تمرکز
- اضطراب یا تحریک‌پذیری
- رنگ‌پریدگی پوست
- گزگز یا بی‌حسی در لب‌ها، زبان یا گونه‌ها
نشانه‌های هیپوگلیسمی شدید عبارتند از:
- تاری یا دو بینی
- گفتار نامفهوم
- بی‌دقتی یا مشکل در هماهنگی حرکات
- گیجی یا ناتوانی در تشخیص موقعیت
- تشنج
- بیهوشی
هیپوگلیسمی شدید خطرناک است و نیاز به درمان فوری پزشکی دارد. در موارد نادر، هیپوگلیسمی شدید درمان‌نشده می‌تواند منجر به کما و/یا مرگ شود.
همچنین ممکن است هنگام خواب دچار افت قند خون شوید (هیپوگلیسمی شبانه). علائم این وضعیت ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خواب ناآرام
- تعریق شدید که لباس یا ملافه‌ها را خیس می‌کند.
- گریه یا فریاد در خواب
- داشتن کابوس
- احساس خستگی، گیجی یا سردرگمی پس از بیدار شدن
چه زمانی علائم هیپوگلیسمی ظاهر می‌شوند؟
سطح گلوکزی که در آن علائم شروع می‌شود، برای افراد مبتلا به دیابت از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
به طور کلی، علائم هیپوگلیسمی معمولا در افراد مبتلا به دیابت زمانی شروع می‌شود که سطح گلوکز خون آن‌ها حدود ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر باشد. برخی از افراد مبتلا به دیابت ممکن است در سطوح نسبتا بالاتر گلوکز خون نیز علائم هیپوگلیسمی را تجربه کنند.
برخی از افراد که دچار افت قند خون می‌شوند، هیچ علامتی ندارند یا متوجه آن نمی‌شوند. پزشکان به این وضعیت عدم آگاهی از هیپوگلیسمی می‌گویند.
اگر دچار عدم آگاهی از هیپوگلیسمی هستید، مهم است که دوستان و خانواده خود را مطلع کنید تا در صورت تجربه یک حمله شدید افت قند خون، بتوانند به شما کمک کنند. همچنین ممکن است از موارد زیر بهره‌مند شوید:
- استفاده از دستگاه پایش مداوم قند خون (CGM) که می‌تواند هنگام افت قند خون به شما هشدار دهد.
- بررسی دستی و مکرر سطح قند خون.
- استفاده از یک سگ هشداردهنده دیابت که به طور ویژه آموزش دیده تا هنگام افت قند خون شما را مطلع کند.
چه عواملی باعث هیپوگلیسمی (افت قند خون) در افراد مبتلا به دیابت می‌شوند؟
هیپوگلیسمی زمانی رخ می‌دهد که سطح قند خون به زیر محدوده سالم کاهش یابد. در افراد مبتلا به دیابت، عوامل مختلفی می‌توانند به این وضعیت منجر شوند. هیپوگلیسمی می‌تواند زمانی ایجاد شود که تعادل بین غذا، ورزش و داروهای دیابت به هم بخورد.
موارد شایع که ممکن است در افراد مبتلا به دیابت باعث هیپوگلیسمی شوند عبارتند از:
- مصرف بیش از حد انسولین، استفاده از انسولین اشتباه یا تزریق آن به عضله به جای بافت چربی
- عدم هماهنگی صحیح بین زمان تزریق انسولین و مصرف کربوهیدرات (به عنوان مثال، تاخیر زیاد در خوردن وعده غذایی پس از تزریق انسولین)
- مصرف بیش از حد یا دوز بالای داروهای خوراکی دیابت
- فعالیت بدنی بیشتر از حد معمول
- نوشیدن الکل بدون خوردن غذا
- دیرتر از زمان معمول خوردن وعده‌های غذایی یا حذف وعده‌ها
- عدم تعادل در وعده‌های غذایی، به‌ویژه حذف چربی، پروتئین و فیبر از وعده‌ها
افرادی که باردار هستند و به دیابت نوع ۱ (دیابت بارداری) مبتلا هستند نیز به دلیل تغییرات هورمونی در سه‌ماهه اول بارداری، بیشتر در معرض خطر افت قند خون قرار دارند.
چه عواملی باعث هیپوگلیسمی در افراد بدون دیابت می‌شوند؟
هیپوگلیسمی در افراد بدون دیابت به دو نوع اصلی تقسیم می‌شد:
- هیپوگلیسمی واکنشی
- هیپوگلیسمی ناشتا
هیپوگلیسمی واکنشی
هیپوگلیسمی واکنشی زمانی رخ می‌دهد که فرد پس از خوردن غذا دچار افت قند خون شود. این حالت معمولا حدود دو تا چهار ساعت پس از وعده غذایی اتفاق می‌افتد.
علت دقیق این نوع هیپوگلیسمی هنوز به طور کامل مشخص نشده است. اما محققان معتقدند این وضعیت به دلیل افزایش ناگهانی و سپس کاهش سریع سطح قند خون پس از مصرف برخی غذاها، به‌ویژه غذاهای حاوی کربوهیدرات ساده مانند برنج سفید، سیب‌زمینی، نان سفید، کیک و شیرینی‌ها رخ می‌دهد.
جراحی‌های چاقی نیز می‌توانند باعث هیپوگلیسمی واکنشی شوند. پس از برخی جراحی‌های چاقی مانند جراحی بای‌پس معده، بدن قندها را بسیار سریع جذب می‌کند که این امر تولید بیش از حد انسولین را تحریک می‌کند و در نتیجه هیپوگلیسمی ایجاد می‌شود.
هیپوگلیسمی ناشتا
برای بیشتر افراد بدون دیابت، نخوردن غذا برای مدت طولانی (ناشتا بودن) منجر به هیپوگلیسمی نمی‌شود. این به این دلیل است که بدن از هورمون‌ها و ذخایر گلوکز برای مدیریت سطح قند خون استفاده می‌کند.
با این حال، شرایط و موقعیت‌های خاصی می‌توانند در افراد بدون دیابت باعث هیپوگلیسمی ناشتا شوند، از جمله:
- مصرف بیش از حد الکل
- بیماری‌های وخیم
- نارسایی آدرنال
- هیپوگلیسمی ناشی از تومور غیرجزیره‌ای (NICTH)
- انسولینوما
- بعضی از داروها
هیپوگلیسمی در افراد مبتلا به دیابت چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تنها راه برای تشخیص هیپوگلیسمی، اندازه‌گیری سطح قند خون با استفاده از دستگاه اندازه‌گیری قند خون (گلوکومتر) است. بیشتر این دستگاه‌ها از یک نمونه خون کوچک که از طریق سوراخ کردن نوک انگشت با سوزن کوچک (لانست) گرفته می‌شود، استفاده می‌کنند.
دستگاه‌های پایش مداوم قند خون (CGM) می‌توانند ابزار مفیدی برای شناسایی و پیشگیری از افت قند خون باشند، زیرا می‌توان آن‌ها را طوری برنامه‌ریزی کرد که در صورت افت قند خون هشدار دهند. هشدارهای CGM به‌ویژه در مواقعی که داشتن قند خون پایین می‌تواند خطرناک باشد، مانند هنگام خواب یا رانندگی، مفید هستند.
اگر علائم هیپوگلیسمی را تجربه می‌کنید و قادر به اندازه‌گیری قند خون خود نیستید، باید هیپوگلیسمی را درمان کنید.
درمان هیپوگلیسمی (افت قند خون)
برای درمان هیپوگلیسمی خفیف تا متوسط، باید قند (کربوهیدرات) مصرف کنید. انجمن دیابت آمریکا برای درمان یک حمله هیپوگلیسمی خفیف تا متوسط، «قانون ۱۵-۱۵» را به شرح زیر توصیه می‌کند:
- ۱۵ گرم کربوهیدرات سریع‌الاثر مصرف کنید تا قند خون شما بالا برود.
- بعد از ۱۵ دقیقه، قند خون خود را بررسی کنید.
- اگر هنوز قند خون شما کمتر از ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر بود، دوباره ۱۵ گرم کربوهیدرات سریع‌الاثر مصرف کنید.
- این روند را تا زمانی که قند خون شما به حداقل ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر برسد، تکرار کنید.
برای دانستن مقدار کربوهیدرات مصرفی خود، برچسب‌های مواد غذایی را مطالعه کنید. برخی از نمونه‌های غذاهایی که حدود ۱۵ گرم کربوهیدرات سریع‌الاثر دارند عبارتند از:
- یک تکه کوچک میوه، مانند نیم‌عدد موز
- ۴ اونس (نصف لیوان) آبمیوه یا نوشابه معمولی (نه رژیمی)
- ۱ قاشق غذاخوری شکر، عسل یا شربت
- ۱ لوله ژل گلوکز فوری (دستورالعمل‌ها را بررسی کنید)
- ۳ تا ۴ قرص گلوکز (دستورالعمل‌ها را بررسی کنید)
اگر علائم هیپوگلیسمی دارید ولی نمی‌توانید قند خون خود را بررسی کنید، از قانون ۱۵-۱۵ استفاده کنید تا زمانی که بهتر شوید.
آزمایش تشخیص هیپوگلیسمی در منزل و شرایط انجام این آزمایش در منزل
یک راهکار موثر برای مدیریت سطح قند خون در خانه است. دستگاه‌های گلوکومتر تهران لب با دقت بالا و استفاده آسان، امکان اندازه‌گیری سریع قند خون را در هر زمان فراهم می‌کنند. این دستگاه‌ها به ویژه برای افراد مبتلا به دیابت، که نیاز به کنترل مداوم قند خون دارند، مفید هستند. با استفاده از این آزمایش ها مثل آزمایش FBS، افراد می‌توانند به‌راحتی هیپوگلیسمی را تشخیص داده و اقدامات فوری را برای درمان آن انجام دهند. تهران لب به شما کمک می‌کند تا سلامت خود را بهتر مدیریت کنید.
برای درخواست هرگونه مشاوره تلفنی و نمونه‌گیری در آزمایشگاه جهت انجام آزمایش قند خون، با تلفن 1650 آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک پزشکی تهران لب تماس بگیرید.
آنچه از مقاله «هیپوگلیسمی یا افت قند خون چیست؟» آموختیم
هیپوگلیسمی یا افت قند خون، وضعیتی است که در آن سطح گلوکز خون به زیر حد طبیعی کاهش می‌یابد و ممکن است علائمی مانند لرزش، ضعف، تعریق، و در موارد شدیدتر، بیهوشی یا تشنج ایجاد کند. این وضعیت بیشتر در افراد مبتلا به دیابت به دلیل مصرف انسولین یا داروهای دیابتی رخ می‌دهد، اما در افراد بدون دیابت نیز می‌تواند به دلایل مختلفی مانند هیپوگلیسمی ناشتا یا واکنشی دیده شود. تشخیص هیپوگلیسمی معمولاً با اندازه‌گیری قند خون انجام می‌شود و درمان اولیه آن مصرف سریع کربوهیدرات‌ها برای بازگرداندن سطح قند خون به محدوده طبیعی است. شناخت علائم و اقدام به‌موقع، کلید پیشگیری از عوارض جدی این وضعیت است.
مطالعه بیشتر: آیا مبتلا به دیابت خاموش هستیم؟
منبع:
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/11647-hypoglycemia-low-blood-sugar
